Devletin fındığa müdahalesi
Referandumdan bir gün önce Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanı Faruk Çelik, Anadolu Ajansı'na fındık piyasasına müdahale edeceklerini açıkladı. Bölgede, Toprak Mahsulleri Ofisi fındığın kilosunu 15 liradan alacak söylentisi yayıldı.
Kabuklu fındığın kilosu 10 liranın altına düşerken, yapılan bu açıklama, Karadeniz Bölgesi'nde "evet" oylarının artmasında önemli rol oynadı. Çünkü bölgenin ekonomisi ağırlıklı olarak fındık üzerinden dönüyor.
Toprak Mahsulleri Ofisi'nin bildiğimiz kadarıyla fındık alımı konusunda bir hazırlığı yok. Ofis'i fındık alımıyla görevlendiren Bakanlar Kurulu kararı da yok. Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanı Faruk Çelik, müdahale edilecek dediğine göre mutlaka yapılacak. Fakat, ne zaman ve nasıl olacağı henüz net olarak bilinmiyor. Fakat, fındığa müdahale beklentisi ile bir kaç günden beri deyim yerindeyse piyasa kilitlendi. Kimse fındık satmıyor.
Bakan Faruk Çelik'in piyasayı kilitleyen açıklamasını hatırlayalım.
Tekelci bir mantığın fındık üreticilerini mağdur ettiğini belirten Faruk Çelik şunları söyledi:"Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı olarak,Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) bünyesinde önümüzdeki hafta fındık alımını gerçekleştireceğiz. Üreticinin alın teriyle, üreticinin emeğiyle uğraşanlara bu anlamda gerekli cevabı vermiş olacağız. Fındığın hak ettiği değeri alacağı şekilde, üreticimizi memnun kılacak şekilde piyasada olacağımızı herkesin bilmesini istiyorum. Üreticilerimiz rahat olsunlar. Hükümetimiz, devletimiz her konuda olduğu gibi fındık konusunda da üreticimizin yanındadır."
Bu açıklama, aynı zamanda sezon başında fındık ile ilgili yapılan rekolte tahmini ve diğer tespitlerin ne kadar eksik ve yanıltıcı olduğunun da kanıtı oldu.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Faruk Çelik, 2016 Temmuz'unda yani sezon başında ne demişti?
"Fındık, Türkiye için stratejik bir ürün. Arz fazlaysa fiyatlarda ister istemez bir düşüş oluyor. Böyle bir süreç yaşanmıştı. Ama 2016 itibarıyla da aksi bir durum olacağı görülüyor. Şimdi fiyatların çok yüksek olacağı izlenimi söz konusu. Geçen yıl fiyatlar inişli çıkışlı seyretti ama bu yıl biz böyle bir tablo beklemiyoruz. Üreticimiz çok yüksek oranda taleple karşı karşıya kalacak.”
Bu açıklama ile fındık fiyatının yükseleceğini bekleyen üretici fındığını satmadı. Alıcılar İtalya, İspanya, Azerbaycan ve Gürcistan'dan fındık alımı yaptı. Bakan Çelik'in söylediği talep olmayınca fındık fiyatı düştü. Sezon başındaki hesap tutmadı. Fiyat düştü, şimdi devlet eliyle müdahale ediliyor.
Bu müdahale aynı zamanda AKP Hükümeti'nin fındık politikasında da ciddi bir değişiklik anlamına geliyor.
Mehdi Eker'in Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı döneminde Toprak Mahsulleri Ofisi, 2006-2009 döneminde 3 sezon fındık piyasasına müdahale etti. Piyasanın en önemli aktörü oldu. 2009 yılında piyasaya müdahalenin doğru olmadığı bu nedenle "Yeni Fındık Stratejisi" ile alan bazlı desteğe geçilmesi ve fiyatın serbest piyasada belirlenmesi kararlaştırıldı.
Şimdi serbest piyasadan vazgeçiliyor. Yeniden piyasaya müdahale dönemi başlıyor. Toprak Mahsulleri Ofisi yeniden piyasaya girerek fındık alacak. Ofis'in ne kadar fındık alacağı, kaç liradan alacağı ve bunu nasıl değerlendireceği henüz bilinmiyor.
Ayrıca, müdahalenin zamanlaması da önemli. Fındıkta sezonun büyük bölümü geride kaldı. Şu anda küçük üreticinin elinde fındık yok. Daha doğrusu rekolte tahmini tutmadığı için üreticide, tüccarda ne kadar fındık olduğu da net olarak bilinmiyor. Bilinen o ki, yapılacak müdahalenin küçük üreticiye bir yararı olmayacak. Fakat,yeni sezonun fiyat oluşuunda etkili olacaktır.
Toprak Mahsulleri Ofisi, fındık alımı konusunda bir deneyime sahip. İlk kez 2006 yılında Bakanlar Kurulu'nun 2006/10865 sayılı Kararnamesi ile fındık alımıyla görevlendirildi. 2006–2007 sezonunda 163 bin ton, 2007–2008 sezonunda 163 bin ton, 2008–2009 sezonunda 368 bin ton olmak üzere toplamda 694 bin ton fındık alımı yaptı. Bu fındık karşılığında üreticilere o günün koşullarında net olarak 2,96 milyar TL ödeme yaptı.
Ofis, 2008–2009 sezonunda, 801 bin tonluk rekoltenin yüzde 46’sını alarak Cumhuriyet tarihinin en yüksek müdahale alımını gerçekleştirdi.
Bakanlar Kurulu'nun 2009/15202 sayılı Kararnamesi ile 2009-2011 yıllarını kapsayan strateji çerçevesinde Toprak Mahsulleri Ofisi'nin fındık alım görevi sonlandırılarak, üreticilere alan bazlı gelir desteği verilmeye başlandı. TMO, arz fazlası stoklarının bir kısmını fındık yağı imalatında değerlendirirken, piyasanın ihtiyaç duyduğu dönemlerde stoklarındaki fındığı piyasaya arz etti. 2014 yılı Ekim ayı itibariyle kabuklu fındık stoklarının tamamını tasfiye etmiş oldu.
Özetle, fındıkta sezon başında yanlış rekolte tahmini sonucunda üretici "fiyat artacak " beklentisine sokulması ile ciddi bir hata yapıldı. Referanduma bir gün kala "piyasaya müdahale edilecek" açıklamasıyla bölgeden istenen oy alındı.Bundan sonrası sadece bugünü değil geleceğin fındık politikasını da etkileyecek bir müdahale olacak.