Devletin faiz yükü katlanarak büyüyor
Bu yıl ilk dokuz ayda yüzde 127,3 artışla 471 milyar liraya ulaşarak geçen yılın tümündeki tutarı da 160 milyar lira aşan merkezi yönetimin iç ve dış borç faiz ödemeleri yılın kalan dönemi ve izleyen yıllarda katlanarak büyüyecek. 2024- 2026 döneminde toplam 5,4 trilyon lira faiz ödenecek.
Türkiye’nin yaklaşık iki yıllık baskılama sürecinin ardından makro dengelerde yol açtığı bozulma nedeniyle yeniden yükseltme süreci başlatmak zorunda kaldığı faiz ile serüveni devam ederken, son yıllarda hızla artan kamu borçlanma gereğinin yansıması olarak devletin faiz yükünde yaşanan büyüme ivmesi izleyen dönemde de sürecek.
Mevcut borç projeksiyonları, bu yıl Ocak-Eylül 2022’nin aynı dönemine göre yüzde 127,3’le diğer harcamalardakinin çok üzerinde artarak bütçe gelişmelerine damgasını vuran iç ve dış borç faiz ödemelerinin izleyen üç yılda adeta katlanarak büyüyeceğini gösteriyor. Buna göre 2024-2026 döneminde merkezi yönetim bütçesinden yapılacak toplam faiz ödemesi 5,4 trilyon lirayı bulacak.
İlk dokuz aydaki hızlı büyüme
Bu yıl ilk dokuz ayda aylık bütçe giderlerinin 3 trilyon 481,7 milyarını faiz dışı harcamalar, 470,9 milyarını ise faiz ödemeleri oluşturdu. Şubat ayında yaşanan Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerin doğurduğu maliyetler nedeniyle faiz dışı harcamalar geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 92 artarken, faiz ödemelerindeki artış yüzde 127,3’le onun çok daha üzerinde gerçekleşti. Bu dönemdeki faiz ödemeleri, geçen yılın tümündeki 310,9 milyar liralık hacmin de 160 milyar lira üzerine çıktı.
İlk dokuz aydaki toplam bütçe giderlerinin yaklaşık yüzde 12’sini oluşturan faiz ödemelerinin toplam bütçe gelirlerine oranı dokuz aylık dönemler itibarıyla yüzde 10,5’ten yüzde 13,7’ye; vergi gelirlerine oranı da yüzde 12,6’dan yüzde 15,8’e çıktı. Orta Vadeli Program (OVP) projeksiyonlarına göre faiz ödemeleri bu yılın tümünde 646,1 milyar lira ile ikiye katlanacak ve yıllık vergi tahsilatının yüzde 15,1’ini yutacak.
Her 100 TL verginin 20’si faize
Üç yıllık OVP dönemine ilişkin projeksiyonlar, faiz ödemelerinin önümüzdeki yıllarda da katlanarak büyüyeceğine işaret ediyor. Yıllık faiz servisinin 2024’te 1 trilyon 254 milyar liraya ulaşarak 2023 için tahmin edilen hacmin iki katına ulaşacağı bekleniyor. Mevcut borç projeksiyonlarına göre 2025’te 1 trilyon 809,2 milyar, 2026’da de 2 trilyon 294,8 milyar liralık faiz ödemesi öngörülüyor. Buna göre üç yılda yapılacak toplam faiz ödemesi 5 trilyon 358 milyar liraya ulaşacak.
OVP’de öngörülen bütçe büyüklük hedeflerine göre bu yılın tümünde yüzde 9,8 düzeyinde beklenen faiz ödemelerinin toplam bütçe giderleri içindeki payı 2024’te yüzde 11,3’e, 2025’te yüzde 14,2’ye ve 2026’da yüzde 15,5’e yükselecek. Bu yılın tümünde 15,1 olarak tahmin edilen faiz ödemelerinin vergi gelirlerine oranı 2024’te yüzde 16,9, 2025’de yüzde 19 ve 2026’da yüzde 20,2’yi bulacak.
Vergi de artacak faiz de
Çıkarılan ek bütçe kapsamında gerçekleşen vergi artışları ve getirilen yeni vergiler dolayısıyla katlanarak büyümesi öngörülen vergi tahsilatının önümüzdeki üç yılda toplam 28 trilyon 280,4 milyar liraya ulaşması hedeflenirken, bunun beşte biri aynı dönemde yapılacak iç ve dış borç faiz ödemelerine gidecek. Başka deyişle toplanacak her 100 liralık verginin 20’si faize gidecek.
Hazine'nin borç stoku 6 trilyon TL'yi aştı
Devletin faiz yükündeki artış; son yıllarda kamu mali dengelerindeki bozulma nedeniyle artan borçlanma ihtiyacı ve bunun etkisiyle merkezi yönetim borç stokunda yaşanan dramatik büyümeden kaynaklandı.
Haziran 2023 öncesine kadar sürdürülen Merkez Bankası politika faizini düşürme sürecine rağmen yükselen borçlanma maliyetleri de borç stokundaki büyüme de etkili oldu. Merkezi yönetim borç stoku, ocak-eylül döneminde net 2 trilyon 35,4 milyar lira artarak 6 trilyon 69,6 milyar lira ile rekor bir düzeye ulaştı.
Bu dönemde iç borç stoku 954,5 milyar liralık net artışla 2 trilyon 859,8 milyar liraya, dış borç stokunun TL karşılığı da net 1 trilyon 80,9 milyar liralık artışla 3 trilyon 209,8 milyar liraya yükseldi. Döviz kurlarında haziran-temmuz döneminde yaşanan hızlı yükselişin dış borçlar ile iç borcun döviz cinsinden olan kısmına bindirdiği kur farkı yükü de toplam borç stokundaki büyümeye önemli katkı yaptı.
Borç çevirme oranı yükseldi
Özellikle iç borçlarda çevirme oranı yükseldi. Dokuz ayda 405,4 milyarı anapara, 281,9 milyarı faiz olmak üzere 687,3 milyar liralık iç borç geri ödemesi yapılırken, aynı dönemde 944,3 trilyon liralık iç borçlanmaya gidildi. Geri ödemelerde anapara kısmı geçen yıla göre yüzde 68,1 artarken, faiz ödemelerindeki artış yüzde 125,5 oldu.
Böylece ocak-eylül dönemi itibarıyla iç borç çevirme oranı yüzde 137,4 olarak gerçekleşti. Geçen yılın aynı döneminde 241,1 milyar liralık anapara ve 125 milyar liralık faiz olmak üzere 366,1 milyar liralık iç borç servisi gerçekleştirilirken 473,1 milyar liralık yeni iç borçlanmaya gidilmiş, çevirme oranı yüzde 129,2 olmuştu. İç borç çevirme oranı 8,2 puan arttı.