Devlet 2024’te günde 6 milyar TL borç ödedi

2024 yılında rekor dü­zeye ulaşan bütçe açı­ğının finansmanı için yoğun bir borçlanma mara­tonu gerçekleştiren merkezi yönetim, bir yandan da vadesi gelen eski borçları dolayısıy­la rekor düzeyde geri ödeme gerçekleştirdi.

Yerel yönetimler ve sosyal güvenlik kurumları dışında­ki devlet birimlerini kapsa­yan merkezi yönetimin ge­çen yılki iç ve dış borç itfala­rının günlük ortalama tutarı 2,6 milyarı anapara, 3,5 mil­yarı faiz olmak üzere 6 milyar liranın üzerinde gerçekleşti. Önceki yıl anapara itfalarını geçen faiz ödemeleri, geçen yıl arayı daha da açtı.

Bir yılda 2,2 trilyonluk itfa

Merkezi yönetime ait olan ve Hazine tarafından yürütü­len borç yönetimi çerçevesin­de 2024 yılında vadesi gelen iç borçlar için toplam 586,8 mil­yar TL anapara itfası ve 897,5 milyar TL faiz ödemesi ger­çekleşti. Yıl boyunda dış borç­lara ait anapara geri ödeme­si 346,2 milyar, faiz ödemesi 200,9 milyar TL oldu. Ayrıca iskonto ve kısa vadeli işlem­lere ait faiz ve giderlerin yıllık hacmi de 172,1 milyar TL ola­rak gerçekleşti. Yılın tümün­de iki alandaki toplam anapa­ra itfası 933 milyar TL’ye, üç kategorideki faiz ödemeleri­nin toplamı 1 triyon 270,5 mil­yar liraya ve böylece yıllık top­lam geri ödeme tutarı 2 trilyon 203,4 milyar liraya ulaştı.

İtfalarda faiz-anapara makası açıldı

Toplam iç ve dış borç ana­para ödemesi önceki yıla göre yüzde 51,4 oranında net 316,6 milyar lira artarken, faiz öde­melerinde yüzde 88,3 oranın­da net 595,8 milyar ve toplam geri ödeme hacminde yüzde 70,7 oranında 912,5 milyar li­ralık artış yaşandı.

Yıllık bazda faiz ödemeleri ilk kez 2023’te yüzde 109,5 ora­nıyla anapara geri ödemeleri­ni aşmıştı. İkinci yarısında faiz artırım süreci yaşanan 2023’te yaşanan bu gelişme 2024 yılın­da artarak devam etti ve ma­kas daha da açıldı. Geçen yıl merkezi yönetimin toplam fa­iz ödemesi, toplam iç-dış borç anapara geri ödemelerinin yüzde 136,2’si düzeyine ulaştı.

2020 yılında yüzde 51,3 dü­zeyinde bulunan merkezi yö­netimin faiz ödemelerinin borç anapara itfalarına ora­nı, 2021’de yüzde 47,9’a kadar indikten sonra 2022’de yüzde 78,5’e çıkmıştı.

Borç stoku 9,3 trilyon TL

Yerel yönetimler ve sosyal güvenlik hariç kamu idari bi­rimlerini kapsayan ve Hazine tarafından yönetilen toplam merkezi yönetim borç stoku, baş döndürücü bir borçlanma ve geri ödeme süreci yaşanan 2024 yılının sonu itibarıyla, 9 trilyon 250,8 milyar TL ile re­kor bir düzeye ulaştı.

Toplam borç stokunda, ön­ceki yıla göre net 2 trilyon 514,2 milyar liralık artış ya­şandı. Merkezi yönetim borç bakiyesindeki bu artışın 1 tril­yon 650,8 milyar lira ile büyük bölümü, TL cinsi kağıtlarla yapılan iç borçlanmadan kay­naklandı. Söz konusu borç ba­kiyesi bir yılda yüzde 68,5 ora­nında büyüdü.

Uygulanan programın sağ­ladığı güven, uluslararası de­recelendirme kuruluşlarının Türkiye’nin kredi notunu yük­seltmesini ve CDS oranının düşmesine beraberinde geti­rirken, buna rağmen dış kay­nak imkanlarındaki daralma yeterince aşılamadığı için Ha­zine, yüksek faiz dolayısıyla borç verenler nezdinde de ca­zip hale gelen iç borçlanma­ya yüklendi.

Aşırı yüksek TL faizlerin etkisiyle döviz kur­larının mutedil seyri ise dövi­ze dayalı borçların TL karşı­lığındaki büyümeyi sınırladı. 2024’te TL’deki değerlenme­nin de etkisiyle dövize dayalı iç borçlardaki artış yüzde 12,5 oranında 99,5 milyar lira ve dış borçlardaki büyüme de yüzde 21,6 oranında 763,6 milyar li­ra ile görece daha düşük kaldı.

Stokun yüzde 56’sı dövize dayalı

2024 sonu itibarıyla mer­kezi yönetim borç stokunun 4 trilyon 959,9 milyar liralık bölümünü iç borçlar, 4 trilyon 290,9 milyarını ise ulusal para cinsinden karşılığı olarak dış borçlar oluşturuyor. İç borç stokunun 4 trilyon 59,5 milya­rı TL cinsi kağıtlarla yapılan borçlanma, Türk parası cin­sinden 900,4 milyar lirası ise dövize dayalı kağıtlarla yapı­lan iç borçlanmalardan kay­naklandı.

Buna göre dövize dayalı iç borçlar ile dış borç­ların toplamından oluşan dö­vize dayalı borç stokunun ba­kiyesi ulusal para ile 5 trilyon 191,3 milyar lira ve bunun top­lam borç stokundaki payı da yaklaşık yüzde 56,1 oldu.

2014 yılında toplam stokun yüzde 32,3’le üçte birden azı­nı oluşturan dövizli borçla­rın payı, pandeminin en şid­detli yaşandığı 2021’de yüzde 66’ya kadar çıkmıştı. Söz ko­nusu pay 2022 sonunda yüz­de 65,5’e, 2023 sonunda yüz­de 64,2’ye gerilemişti. 2024 yılında payı görece düşse de merkezi yönetim borç stoku­nun yapısındaki “dolarizas­yon” oranı, hala yüksek yük­sek bir düzeyi ifade ediyor.

Stok pandemi öncesinin 7 katı

Özellikle pandemi döne­minde hızla artmaya başlayan merkezi yönetim borç stoku, sonrasında ve 2023’ün ikin­ci yarısından itibaren uygu­lanmakta olan yeni ekonomik program döneminde de katla­narak büyümeye devam etti.

Merkezi yönetim borç stoku, pandemi öncesi 2019 sonunda 1 trilyon 329,1 milyar lira düze­yinde bulunuyordu. Pandemi­nin ilk yılı 2020’de yüzde 36,4 artışla 1 trilyon 812,8 milyar li­raya, salgının giderek büyüye­rek tüm yaşamı ve ekonomik süreçleri baskıladığı 2021 yı­lında yüzde 51,6 büyüyerek 2 trilyon 747,8 milyar liraya yük­selen stok, 2022 yılında yüzde 46,9 büyüyerek 4 milyar 35,4 milyar liraya, 2023’te de yüzde 69,9 artışla 6 trilyon 736,6 mil­yar liraya ulaştı. 2024 sonun­da 9 trilyon 250,8 milyar liraya ulaşan merkezi yönetim borç stoku, 2019 sonundakinin yüz­de 696 üzerine (yaklaşık 7 ka­tına) ulaşmış oldu.