Depreme ödenek var harcama yok

Geçen yıl yaşanan ve 11 ili doğrudan, tüm ülkeyi dolaylı şekilde derinden etkileyen büyük depremler son­rası bütçede afet yönetimi için ayrılan ödenekler ciddi oranda artırılırken, yılın ilk yarısında bu alana fiili olarak yapılan harca­malar düşük kaldı.

2023 bütçesinde şehircilik ve risk odaklı bütünleşik afet yöne­timi için ayrılan başlangıç öde­neği, şubat ayında yaşanan Kah­ramanmaraş ve Hatay merkezli büyük depremler sonrası oluşan kaynak ihtiyacı dolayısıyla ye­tersiz hale gelince, temmuz ayın­da çıkarılan ek bütçe ile artırıma gidilerek 496,2 milyar liraya çı­karılmış, yılın tümünde bütçe­den bu alana yapılan harcama ise 894,9 milyar lirayı bulmuştu. Ka­mu kurumlarının geçen yıl dep­rem harcamaları için tahsis ettiği kaynağın büyüklüğü bağış hesap­larıyla birlikte 1 trilyon 139,7 mil­yar liraya ulaşmıştı.

Yaşanan büyük depremlerin hasarları ve depremzedelere yö­nelik çalışmalar yanında bek­lenen büyük İstanbul depremi dolayısıyla da önemi artan afet yönetimine 2024 yılında ise mer­kezi yönetim bütçesinin yüzde 8,2’si oranında 906,5 milyar lira ödenek ayrılmıştı.

Afete 6 ayda harcanan para bütçenin sadece yüzde 2,8’i

Hazine ve Maliye Bakanlığı veri­lerine göre ocak-haziran dönemin­de Hazine yardımları ve Düzenle­yici ve Denetleyici Kurum (DDK) gelir fazlalarından elde edilen ak­tarmalar sonrası toplam merkezi yönetim bütçe giderleri geçen yılın eş dönemine göre yüzde 93,7 artış­la 4 trilyon 578,5 milyar lira oldu. Böylece bütçe yasası ile alınan 11 trilyon 89 milyar liralık yıllık öde­neğin yüzde 41,3’lük bölümü ilk al­tı ayda harcandı.

Ocak-haziran dönemindeki gerçekleşmelere göre, bütçede şehircilik ve risk odaklı bütün­leşik afet yönetimine ayrılan yıl­lık ödeneğin ise 126,3 milyar lira ile sadece yüzde 13,9’u kullanıldı. İlk yarıda, kendi ödeneğinin çok az bir bölümünü fiilen kullanan afet yönetimi, toplam bütçe har­camalarından sadece yüzde 2,8 oranında bir pay alabildi.

Bütçede aslan payı faize

“Program Sınıflandırması”na bazında bütçe giderlerinin dağı­lımına göre, ilk yarıdaki ana har­cama alanları içinde toplamda en büyük payı “Hazine varlıkları ve yükümlülüklerinin yönetimi” gi­derleri almaya devam etti.

Altı aydaki toplam bütçe harca­masının 581,5 milyar liralık bölü­mü bu alana yapıldı. Bu harcama­ların da 574,4 milyar lira ile tama­mına yakınını, iç ve dış borç faiz ödemeleri oluşturdu. Geçen yılın eş dönemine göre faiz ödemeleri yüzde 108,7, toplam Hazine var­lık yükümlülük yönetimi giderle­ri yüzde 106,1 artış kaydetti. Al­tı aylık dönemlere göre faiz öde­melerinin toplam bütçe giderleri içindeki payı yüzde 7,7’den yüzde 11,5’e, toplam Hazine varlık ve yü­kümlülük yönetim giderlerinin payı yüzde 11,9’dan yüzde 12,7’ye yükseldi. 2024 bütçesinde bu ala­na ayrılan 1 trilyon 284,9 milyar liralık yıllık ödeneğin yüzde 45,3’ü altı ayda tüketildi.

Sosyal güvenliğe 6 ayda 551 milyar

Bütçenin ilk yarıdaki sosyal gü­venlik giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 65,6 artışla 551,3 milyar liraya ulaştı. Sosyal güvenlik giderleri, bütçede faiz­den sonra ikinci en büyük harca­ma kalemini oluşturdu. Söz konu­su giderler altı aydaki toplam büt­çe harcamalarından yüzde 12 pay aldı. Bu alana yılın tümü için ay­rılan 1 trilyon 237,2 milyar liralık ödeneğin yüzde 44,6’sı ilk altı ay­da harcandı.

Bütçede üçüncü büyük harcama alanını oluşturan, yerel yönetim­leri güçlendirme programı kap­samındaki giderler de geçen yı­lın eş dönemine göre yüzde 97,4 artışla 402,2 milyar liraya ulaştı. Altı aydaki toplam bütçe harca­masının yüzde 8,8’lik bölümü bu alan gitti. Yıllık 901,2 milyar lira ödeneği bulunan yerel yönetim­leri güçlendirme programına al­tı aylık harcamalardaki gerçek­leşme oranı da yüzde 44,6 oldu.

Böylece ilk altı ayda faiz, sos­yal güvenlik ve yerel yönetim­ler olmak üzere üç alana yapı­lan harcamaların toplam büt­çe giderleri içindeki payı yüzde 33,5’e ulaştı.

Sağlığa yüzde 6,5, eğitime yüzde 6

Yılın ilk yarısında merkezi yö­netim bütçe harcamalarından tedavi edici sağlık programı 298 milyar lira ile yüzde 6,5, temel eğitim 275,6 milyar lira ile yüzde 6, toplum güvenliği 236,3 milyar lira ile yüzde 5,2, ulusal savunma ve güvenlik 235,8 milyar lira ile yüzde 5,2, yüksek öğretim 174,3 milyar lira ile yüzde 3,8, istihdam 158,6 milyar lira ile yüzde 3,5, ta­rım 158,5 milyar lira ile yüzde 3,5 pay aldı.

Bu dönemdeki bütçe harcamala­rında daha sonra 151 milyar lira ve yüzde 3,3 payla ortaöğretim, 139,2 milyar lira ve yüzde 3 payla yöne­tim ve destek programı, 139 milyar lira ve yüzde 3 payla yoksullukla mücadele ve sosyal yardımlaşma, 126,3 milyar lira ve yüzde 2,8 pay­la şehircilik ve risk odaklı bütünle­şik afet yönetimi, 109,3 milyar lira ve yüzde 2,4 payla hukuk ve adalet, 100,6 milyar lira ve yüzde 2,2 payla enerji arz güvenliği programı geldi.

Aynı dönemde kara ulaşımına toplam bütçe giderlerinin yüzde 1,9’u oranında 87,3 milyar, koru­yucu sağlığa yüzde 1,9’u oranında 85,6 milyar, engellilerin toplumsal yaşama katılımı ve özel eğitim için yüzde 1,5’i oranında 67,7 milyar, demiryolu ulaşımına yüzde 1,3’ü oranında 60,2 milyar lira harcandı.

Altı aydaki bütçe harcamala­rından toprak ve su kaynakları­nın kullanımı ve yönetimi yüz­de 1,2’ oranında 56,2 milyar, din hizmetleri ve yaygın din eğiti­mi yüzde 1 oranında 45,9 milyar, sanayinin geliştirilmesi, üretim ve yatırımların desteklenmesi yüzde 0,9 oranında 40,4 milyar, finansal sistemin geliştirilmesi ve sigortacılık yüzde 0,6 oranın­da 26,2 milyar, ticaretin düzen­lenmesi, geliştirilmesi ve kolay­laştırılması programı da yüz­de 0,6 oranında 25,5 milyar lira harcama aldı.

Böylece harcama büyüklüğü­ne göre ilk 25 programa altı ayda yapılan toplam harcama 4 trilyon 332,8 milyar, diğer alanlara yapı­lan toplam harcama ise 515,3 mil­yar lira oldu. İlk yarıda program dı­şı giderler de 1 trilyon 261,5 milyar lira olurken, 1 trilyon 42,4 milyar liralık Hazine yardımları ve DDK gelir fazlası ile 4 trilyon 578,5 mil­yar lira olan toplam bütçe gideri­nin yüzde 94,6’sını ilk 25 alana ya­pılan harcamalar oluşturdu.

Cumhurbaşkanlığı ödeneği yetmedi

 ilk yarısında, program sınıflamasına göre en yüksek ödenek kullanımı Cumhurbaşkanlığı’nda gerçekleşti. Bu kuruma yılın tümü için ayrılan 5 milyar 406,9 milyon liralık ödeneğin yüzde 94,2 oranındaki 5 milyar 94,3 milyon liralık bölümü daha ilk altı ayda tükendi.

İlk yarıdaki harcamanın yıllık ödeneğe oranında onu yüzde 70,5’le, “finansal sistemin geliştirilmesi ve sigortacılık” programı izledi. Ödenek kullanımında daha sonra yüzde 67,9’la kamu gelirleri yönetimi ve hayat boyu öğrenme, yüzde 66,6 ile istihdam, yüzde 63,2 ile turizmin geliştirilmesi, yüzde 62,5’le milli kültür, yüzde 60,3’le ticaretin düzenlenmesi, geliştirilmesi ve kolaylaştırılması, yüzde 60,2 ile stratejik yönetim ve kaynak tahsisi, yüzde 58,6 ile sporun geliştirilmesi ve desteklenmesi, yüzde 57,8’le dış politika ve yüzde 57,6 ile din hizmetleri ve yaygın din eğitimi geldi.

Altı aylık dönemde, yıllık ödeneğe göre en az harcama oranı ise yüzde 3,2 ile kombine taşımacılık, lojistik ve tehlikeli mal taşımacılığı programında gerçekleşti. Bu dönemde yüzde 13,3’le bölgesel kalkınma, yüzde 13,9’la şehircilik ve risk odaklı bütünleşik afet yönetimi, yüzde 17,4’le bağımlılıkla mücadele, yüzde 18,8’le enerji arz güvenliği ve yüzde 25,6 ile uzay ve havacılık programları en düşük ödenek kullanımı olan ilk beş alanı oluşturdu.