Depreme ayrılan paralar harcanmadı

Faiz ödemeleri ile sos­yal güvenlik merkezi yönetim bütçesinden en büyük payı almaya devam ederken, beklenen “büyük İs­tanbul depremi”ne hazırlık önlemleri başta olmak üzere afet yönetimi için bu yıl ayrı­lan ödeneğin ilk dokuz ayda büyük bölümü kullanılmadı.

Şubat 2023’te yaşanan ve 11 ili doğrudan, tüm ülke eko­nomisini dolaylı şekilde de­rinden etkileyen Kahraman­maraş ve Hatay merkezli bü­yük depremler dolayasıyla 2023 bütçesinde “şehircilik ve risk odaklı bütünleşik afet yönetimi” programı için ayrılan başlangıç ödeneği yetmemiş, bu büyük deprem­lerin hasarlarının giderilmesi gerekçesiyle ek bütçe kapsa­mında vergi artırımları ve ye­ni vergiler salma yoluna gidil­mişti.

Temmuzda çıkarılan ek bütçe ile artırılan afet yöneti­mi ödeneği 496,2 milyar liraya çıkarılmıştı. Kamu kurumla­rının geçen yıl deprem harca­maları için tahsis ettiği kay­nağın büyüklüğü bağış hesap­larıyla birlikte 1 trilyon 139,7 milyar liraya ulaşırken, yılın tümünde bütçeden bu alana yapılan toplam harcama ise 894,9 milyar olmuştu.

Risk odaklı bütünleşik afet yönetimi için 2024 yılında da merkezi yönetim bütçesinin yüzde 8,2’si oranında 906,5 mil­yar liralık ödenek ayrılmıştı.

Sadece yüzde 18,5’i harcandı

Son günlerde uzmanla­rın beklenen büyük İstanbul depremine ilişkin uyarıları ve afet öneminin önemi her ge­çen gün daha da artarken, yı­lın ilk dokuz ayında bu alana ayrılan ödeneklerin büyük bö­lümünün kullanılmadığı dik­kati çekti.

Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre ocak-eylül dö­neminde Hazine yardımları ve Düzenleyici ve Denetleyi­ci Kurum (DDK) gelir fazlala­rından elde edilen aktarmalar sonrası toplam merkezi yö­netim bütçe harcamaları ge­çen yılın aynı dönemine göre yüzde 81 artışla 7 trilyon 158,6 milyar lira oldu. Böylece bütçe yasası ile alınan 11 trilyon 89 milyar liralık yıllık ödeneğin yüzde 64,6’sı dokuz ayda har­candı.

Buna karşılık, bütçede şehircilik ve risk odaklı bü­tünleşik afet yönetimine ay­rılan yıllık ödeneğin ise 167,3 milyar lira ile sadece yüzde 18,5’i kullanıldı. İlk dokuz ay­da, kendi ödeneğinin çok az bir bölümünü fiilen kullanan afet yönetimi, toplam bütçe harcamalarından ise sadece yüzde 2,3 oranında bir pay ala­bildi. Afet yönetimi için yapı­lan dokuz aylık harcama, ge­çen yılın eş dönemine göre sadece yüzde 4,4 arttı. Geçen yılın aynı döneminde bu alana 160,2 milyar lira harcanmıştı.

İpi yine faiz göğüsledi

“Program Sınıflandırma­sı” bazında dokuz aylık bütçe giderlerinin dağılımına göre, ana harcama alanları içinde toplamda en büyük payı 926,1 milyar lira ile “Hazine varlıkla­rı ve yükümlülüklerinin yöne­timi” giderleri almaya devam etti. Bunun da 912,7 milyar lira ile tamamına yakınını, iç ve dış borç faiz ödemeleri oluşturdu. Geçen yılın eş dönemine göre faiz ödemeleri yüzde 93,8, top­lam Hazine varlık yükümlü­lük yönetimi giderleri de yüzde 91,8’le toplam büt­çe harcamalarındaki bü­yümenin çok üzerinde ar­tış kaydetti.

Dokuz aylık dönemlere göre faiz ödemelerinin top­lam bütçe giderleri içinde­ki payı yüzde 11,9’dan yüzde 12,7’ye, toplam Hazine varlık ve yükümlülük yönetim gi­derlerinin payı yüzde 12,2’den yüzde 12,9’a yükseldi.

Sosyal güvenliğe 9 ayda 819 milyar

2024 bütçesinde Hazine varlık ve yükümlülük yöneti­mine ayrılan 1 trilyon 284,9 milyar liralık toplam yıllık ödeneğin yüzde 72,1’i ilk do­kuz ayda tüketildi. Çeşitli sos­yal kesimlere yönelik olarak devletçe üstlenilmiş, ödeme­si bütçeden transfer edile­rek Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) eliyle yapılan ödemeler dolayısıyla sosyal güvenlik sis­temi giderleri, bütçede faizden sonra ikinci en büyük harcama kalemi olmaya devam etti.

Bütçenin sosyal güvenlik gi­derleri ocak-eylül döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 59,6 artışla 819,3 milyar liraya ulaştı. Söz konusu gider­ler dokuz aydaki toplam büt­çe harcamalarından yüzde 11,4 pay aldı. Bu alana yılın tümü için ayrılan 1 trilyon 237,2 milyar liralık ödeneğin yüzde 66,2’si ilk dokuz ayda harcandı.

Yerel yönetimlere 614 milyar

Bütçede üçüncü büyük harcama alanını oluşturan yerel yönetimleri güçlendir­me programı kapsamındaki giderler de geçen yılın eş dö­nemine göre yüzde 70,7 artış­la 614 milyar liraya ulaştı. Do­kuz aylık toplam bütçe harca­masının yüzde 8,6’sı bu alan gitti. Yıllık 901,2 milyar lira ödeneği bulunan yerel yöne­timleri güçlendir­me programına do­kuz ayda yapılan harcamalarda ger­çekleşme oranı da yüzde 68,1 oldu.

Böylece ilk dokuz ayda faiz, sosyal güvenlik ve yerel yö­netimler olmak üzere üç ala­na yapılan harcamaların top­lam bütçe giderleri içindeki payı yaklaşık üçte bire ulaştı.

Sağlığa yüzde 6,6, Temel eğitime yüzde 6

Ocak-eylül döneminde mer­kezi yönetim bütçe harcamala­rından tedavi edici sağlık prog­ramı 472,7 milyar lira ile yüzde 6,6, temel eğitim 426,1 milyar lira ile yüzde 6, ulusal savun­ma ve güvenlik 375,4 milyar li­ra ile yüzde 5,2, toplum güven­liği 373,9 milyar lira ile yüzde 5,2, yüksek öğretim 272,4 mil­yar lira ile yüzde 3,8, istihdam 244 milyar lira ile yüzde 3,4, or­ta öğretim 230,7 milyar lira ile yüzde 3,2 pay aldı.

Daha sonra yüzde 3,2 pay­la tarım, yüzde 3,1 payla yö­netim ve destek programı, yüzde 2,9 payla yoksullukla mücadele ve sosyal yardım­laşma, yüzde 2,6 payla enerji arz güvenliği programı, yüz­de 2,4 payla hukuk ve adalet geldi. Kara yolu ulaşımı yüz­de 2,3 olmak üzere afet yöne­timi ile aynı oranda pay alır­ken, harcamaların yüzde 1,9’u koruyucu sağlığa, yüzde 1,5’i demiryolu ulaşımına, yüzde 1,4’ü de engellilere ayrıldı.

Böylece harcama büyüklü­ğüne göre ilk 20 programa do­kuz ayda yapılan toplam har­cama 6 trilyon 452,4 milyar, diğer alanlara yapılan toplam harcama ise 704,9 milyar lira oldu. Dokuz ayda program dı­şı giderler de 652,2 milyar lira olurken, 650,8 milyar liralık Hazine yardımları ve Düzen­leyici ve Denetleyici Kurum gelir fazlası ile 7 trilyon 158,6 milyar lira olan toplam bütçe giderinin yüzde 90,1’ini ilk 20 programa yapılan harcama­lar oluşturdu.