Denizyolu eşya taşımacılığı
Türkiye'nin üç yanı deniz ile çevrili. Acaba biz denizlerden ne kadar yararlanabiliyoruz? Dünyada herkes yükünü suyolu ile taşırken biz ne yapıyoruz?
UTİKAD'ın Türkiye'de Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Sektör Raporu'ndan yararlanarak sayın okuyucularıma bilgi aktaracağım.
Türk bayraklı gemilerin uluslararası denizyolu eşya taşımalarında 2002 yılından sonraki büyüme düzenli olarak 2007 yılına kadar sürmüş. 216 milyar 946 milyon tona çıkmıştır. Ancak bu rakam son beş yılın büyüme rakamlarının gerisinde kalmıştır. Denizyolu eşya taşımacılığı 2002-2006 yılları arasında yıllık ortalama yüzde 13 büyüme kaydetmiş, bu oran 2005 yılı sonu itibarıyla yüzde 20 ile en yüksek noktasına ulaşmıştır. 2002-2007 döneminde denizyolu ile ihraç ve ithal edilen eşyanın miktarı yüzde 73.2 artmıştır. Bu oran ihracat taşımalarında yüzde 69, ithalat taşımalarında ise yüzde 75 oranında gerçekleşmiştir.
Denizyolu ile taşınan eşyanın cinsine ilişkin en son veriler 2006 yılına aittir. Deniz Ticaret Odası'nın verilerine göre 62.9 milyon ton olarak gerçekleşen 2006 yılı denizyolu ihracatımızın en büyük kalemleri inşaat demiri yüzde11.8, feldispat yüzde7 ve BOTAŞ ham petrol yüzde 6.56, 139.8 milyon ton olarak gerçekleşen 2006 yılı denizyolu ithalatımızın ise en büyük kalemleri ham petrol yüzde 15.75, kömür yüzde 15.51 ve hurda demir yüzde 10.82 olarak gerçekleşmiştir.
Türkiye'nin denizyoluyla yapılan en büyük ithalat kalemlerini akaryakıt dolayısıyla ham petrol teşkil etmektedir. TÜPRAŞ Genel Müdürlüğü'nün web sayfasından alınan veriler ışığında, 2006 yılında 24.3 milyon ton ham petrol ithal edilmiştir.
Taşınan yükler arasında konteyner taşımalarının yüksek payı dikkat çekmektedir. 2006 denizyolu ihraçta kalemlerinde dolu konteynerlerin toplam ihracata oranı yüzde 31.05, ithalat kalemlerinde dola konteynerlerin toplam ithalata oranı ise yüzde 13.28 olarak gerçekleşmiştir.
Ülkeler itibariyle denizyolu taşımalarına bakıldığında, 2006 yılı itibarıyla denizyolu ihracat taşımalarımızın yüzde 46.5'i, ithalat taşımalarının ise yüzde 55.7'si 20 ülke ile yapılmıştır. Taşınan yükün miktarına göre yapılan sıralamada Rusya Federasyonu yaklaşık 34 milyon ton ile ilk sırada bulunmaktadır. Rusya Federasyonu, taşınan yükün değeri açısından yapılan sıralamada da ilk sırada gelmektedir.
2006 yılında Avrupa Birliği ülkelerine denizyoluyla yapılan toplam dış ticaret hacmimiz 39 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bu hacmin 18 milyon tonu ihracat, 21 milyon tonu ise ithalat taşımalarıdır. Türkiye ile AB ülkeleri arasındaki 35.6 milyon tonluk dış ticaret hacmimizin yüzde 23'ü İtalya ile yüzde 14'ü İspanya ile ve yüzde 12'si İngiltere ile gerçekleşmiştir.
AB ülkeleri ile denizyolu dış ticaret taşımacılığımızın 2005 yılında 35.6 milyon tonluk taşıma hacminin 2006'da 39 milyon tona, ithalat yüklerinin aynı dönemde 16 milyon tondan 21 milyon tona yükseldiği ve ihracat yüklerinin ise 19.6 milyon tondan 18.1 milyon tona düştüğü görülmektedir.
AB ülkeleri ile yapılan denizyolu dış ticaret taşımacılığında değer olarak ilk üç ülke İtalya yüzde 18.22, Almanya yüzde 16.13 ve Fransa yüzde 13.81 olarak görülmektedir.
2006 yılında Karadeniz Ekonomik İşbirliği ülkeleri ile denizyolu ticaret hacmi 57.5 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 57.5 milyon ton hacmin 6.3 milyon tonu ihracat, 51.2 milyon tonu ise ithalat yükleridir. Türkiye ile Karadeniz Ekonomik İşbirliği ülkeleri arasındaki 57.5 milyon tonluk dış ticaret hacmimizin yüzde 59'u Rusya, yüzde 18.9'u Ukrayna ile ve yüzde 9.8'i Romanya ile gerçekleşmiştir. Rusya ve Ukrayna'nın özellikle ithalat oranının yüksek olmasının sebebi petrol ve doğalgaz alımlarıdır. Türkiye ile Karadeniz Ekonomik İşbirliği ülkeleri arasındaki denizyolu dış ticaretimizin değer olarak 23 milyon 172 bin 323 bin dolar ile yüzde 58.53'ü Rusya, yüzde 16.54'ü Ukrayna ve yüzde 11.28'i Romanya ile gerçekleşmiştir.
Kendi limanlarımız arasındaki kabotaj taşımalarında ise ihracat ve ithalat taşımalarında sağlanan gelişmeye ulaşılamamıştır. Kabotaj taşıma miktarı yıllar içinde dalgalı seyir izlemektedir. 2000 yılında 37 milyon 327 bin 805 ton iken bu rakam 2001 yılında yüzde 29.6 oranında düşerek 26 milyon 281 bin 398 tona gerilemiştir. Kabotaj yükleme boşaltma miktarları sonraki yıllarda artmış olmakla birlikte 2006 yılı sonu itibariyle 2000'e göre yüzde 20.3'lük bir gerileme söz konusudur. 2006 yılında Türk limanlarından 232.4 milyon ton yük elleçlenirken bunun sadece yüzde 12.79'u kabotaj yükü, yani iki Türk limanı arası taşınan yüklerdir.
Konteyner yüklemelerinde bu oran daha düşüktür. 2006 yılında 3 milyon 825 bin TEU konteyner elleçlenirken bunun sadece binde 5.5'i kabotaj konteyneridir.
2006 yılında kabotajda taşınan toplam 13.6 milyon tonun yüzde 41.68'ini katı yükler, yüzde 58.32'sini ise sıvı yükler oluşturmaktadır. Kabotajda taşınan 5.6 milyon tonluk katı yüklerin yüzde 27.9'u dökme çimento, yüzde 8.3'ü cüruf ve yüzde 6.6'sı ise inşaat demiri taşımasıdır. Kabotajda taşınan 7.9 milyon tonluk sıvı yüklerin, yüzde 40'ı motorin, yüzde 20.6'sı fuel oil ve yüzde 14.7'sini jet yakıtı oluşturmaktadır. 2006 yılı itibariyle kabotajda en fazla yükleme yapılan limanlarımız sırasıyla, İzmit, Aliağa ve Çanakkale, en fazla boşaltma yapılan limanlarımız ise Ambarlı, İstanbul ve İzmit'tir.
Denizyolu eşya taşımacılığı, Türkiye ekonomisinin gelişmesine bağlı olarak dış ticarette artarken kabotaj taşımalarında aynı gelişme yaşanmamıştır.
Kabotaj yüklemelerinin gelişmemesindeki en önemli engel, limanların gümrüklü sahalar olması ve ancak limanlarımızda gümrüğe tabi olmayan malların giriş çıkışının kolaylıkla yapılması için düzenleme olmamasıdır.
Limanlarda bu düzenleme olmaması nedeniyle uygulamada gümrüklerimizin kaçakçılık endişesi ile aslında yurtiçinde bir noktadan başka bir noktaya giden yükler de gümrük işlemlerine tabi ihraç ve ithal yükleriyle aynı alanda tutulmaktadır. Bu da işlemlerin uzamasına yol açmakta, bu nedenle çıkış ve varış yerleri yakınında bir liman bulunmasına rağmen yüklerin denizyolu ile değil de karayolu ile taşınması tercih edilmektedir.