Deneme süresinde sigorta şart mı?

İş Kanunu’nda, işçi ve işveren ilişkilerini düzenleyen maddelerden birisi olan deneme süresi ile işyerinde çalışmaya başlayan bir işçinin işyerindeki çalışma koşullarına uyum sağlaması, yapılan işin niteliği ile beklentilerinin ve iş deneyimlerinin kıyaslanabilmesi, işverenin ise işçinin işyeri çalışma koşullarına ve kurum kültürüne uyumu, çalışma disiplini ve mesleki tecrübelerinden yararlanıp yaralanmayacağı gibi konuları öğrenebilmesi amaçlanmaktadır.

Böylece deneme süresi içinde taraflar bir yükümlülük altına girmeden belli bir süre birbirlerini ve işyerindeki çalışma şartlarının uygun olup olmadığını değerlendirebileceklerdir.

İş sözleşmesinin kurulmasıyla birlikte işçi ve işveren hizmet akdine dayalı ve karşılıklı bazı haklar ve borçlar başlamaktadır.

İşveren, işçinin kişisel ve mesleki niteliklerini bir deneme süresi içinde öğrenmek isteyebilmektedir. Deneme süresinde işverenin, işçiyi yetenek ve becerisi, çalışma ve iş tutuşu ile genel davranışlarının kurum kültürüne ve işyerine uyumu ile mesleki bilgi ve deneyiminin aranan kriterlere uygun olup olmadığının yakından tanınması, işçinin verimliliğini, mesleki bilgisini ölçme ve değerlendirmesi mümkün olabilecektir.

Bu dönemde işverenin beklentilerinin karşılanmaması halinde, iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerden daha kolay ve kısa süre içinde kurtulması mümkün olmaktadır.

Aynı şekilde işçinin de işyerindeki çalışma düzenini ve şartlarını, verilen taahhütlerin ve görevlerin gerçekleşip gerçekleşmediğini, işyerine ve çalışma arkadaşlarına uyum sağlayıp sağlayamayacağını deneme dönemi içinde öğrenmesi mümkün olabilecek, eğer işçinin beklentilerinin karşılanmaması söz konusu olursa bu durumda iş ilişkisinden kısa sürede ve ek maliyete katlanmadan kurtulması süz konusu olacaktır.

Deneme süresi iki şekilde söz konusu olabilir. Birincisi, deneme süreli iş sözleşmesi yapılmasıdır. Sözleşmeye bir deneme süresi konulmasıyla gerçekleşir.

İkincisi ise deneme amacıyla sınırlı olan süreli bir iş sözleşmesi veya deneme amaçlı iş sözleşmesidir. Sözleşme, deneme amacıyla sınırlı bir süreye bağlanarak yapılır. Mevzuatımızda sadece deneme süreli iş sözleşmesi ile ilgili hükümlere yer verilmekte; deneme amaçlı iş sözleşmelerine yönelik herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.

Deneme süresi, hem belirli süreli iş sözleşmesi için, hem de belirsiz süreli iş sözleşmesi için söz konusu olabilmektedir. İş sözleşmelerine deneme süresi konulması yasal bir zorunluluk olmayıp, taraflar, iş sözleşmesine deneme süresi koyup koymamakta serbesttir.

İş Kanunu’na göre, iş sözleşmelerine bir deneme süresi konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir. İki ve dört ay deyimindeki ay ifadesinin otuz gün olarak değil, deneme süresinin başladığı günden, izleyen ayın aynı sayıdaki gününe kadar olan sürenin anlaşılması gereklidir. İşçi ve işveren iş sözleşmelerinde deneme süresini daha kısa tutabilirler.

Deneme süresinde işçi ücret, sözleşmede yer alan diğer yan hakları alır, sigortalı olur ve diğer işçilere sağlanan servis, yemek gibi sosyal haklardan yararlanır.

Deneme süresi başlangıcı, işçi açısından kıdem süresinin ve yıllık iznin başlangıcıdır.

Deneme süresinin çalışanlar ve işverenler bakımından tek farkı, deneme süresi içinde taraflara iş sözleşmesini ihbarsız ve tazminatsız olarak feshetme imkânı tanımasıdır.

Daha önce işyerinde çalışmış ve aynı işi yapmış bir işçinin, tekrar işe alınması halinde, tekrar deneme süreli iş sözleşmesi yapılması söz konusu olmaz. Ancak işçinin daha önce gördüğü işten başka bir işi ifa etmek üzere işe alınması veya daha önce yerine getirdiği işin içeriğinde teknik nedenlerle herhangi bir değişiklik meydana gelmesi halinde yeniden işe alınan işçi ile deneme süresi kararlaştırmak mümkündür.