Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi nedir/ne değildir?

Ahmet ARSLAN - Denetçi, MBA, CPA

24 Haziran Seçimleri sonrasında Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmesiyle birlikte Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle yasal düzenlemeler yapılmaya başlanmıştır.
Anayasaya göre, daha önce sadece Cumhurbaşkanlığı teşkilatının düzenlenmesine ilişkin olarak yayımlanan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi yeni yönetim sisteminde bir çok konuyu düzenleyebilmektedir.

Anayasamızda tanımı bulunmamakla birlikte, anayasadaki düzenlemelere göre Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi kısaca, yürütme yetkisine ilişkin olarak daha önce Bakanlar Kurulu Kararı, tüzük veya kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenen hususlara benzer hususları düzenleyen ve fakat bakanların imzalarını değil sadece Cumhurbaşkanı'nın imzasını taşıyan yasal düzenleme aracıdır.

1. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi'yle düzenlenebilecek hususlar

Anayasamıza göre Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi düzenlenecek hususlar şunlardır:
1- Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması,
2- Kamu tüzelkişiliğinin kurulması,
3- Üst kademe kamu yöneticilerini atanması, görevlerine son verilmesi ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esaslar.
Anayasaya göre; Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi'yle düzenlenemez.1 Bu durumda söz konusu Anayasa hükmüne göre, sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile düzenlenebilecektir.
Öte yandan, yeni sistemde Bakanlar Kurulu bulunmadığından TBMM tarafından yürütme organına KHK yetkisi verilmesi ve yürütme organınca KHK çıkarılması söz konusu değildir.2

2. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarma yetkisi

Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarma yetkisi Anayasa’da Cumhurbaşkanı'na tanınmış olduğundan, KHK’lardan farklı olarak böyle bir kararname çıkarmak için TBMM’den yetki alınmasına gerek bulunmamaktadır.
Cumhurbaşkanı Anayasa'da belirtilen konularda düzenleme yapılmasını gerekli gördüğünde Cumhurbaşkanı kararnamesi çıkarabilecektir.
Söz konusu kararname TBMM’nin onayına gerek olmaksızın, Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer.

3. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi'nin kanunlar karşısındaki statüsü

Anayasaya göre;
- Anayasada yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez (Olağanüstü hal dönemleri hariç).
- Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarılamaz.
- Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarılamaz.
- Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi hükümsüz hale gelir.

4. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi'ne karşı yargı yolu

Her ne kadar Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin genelde kamu yönetiminin yapısını düzenlemeye yönelik olması nedeniyle bu kararnamelere karşı idari yargıda dava açılabileceği düşünülebilse de Anayasaya göre Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine karşı yargı yolu idari yargı değil, Anayasa yargısıdır.

Anayasaya göre, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Anayasaya aykırılığı iddiasıyla ancak Anayasa Mahkemesinde iptal davası açılabilir. Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin veya bunların belirli madde ve hükümlerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde doğrudan doğruya iptal davası açabilme hakkı, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubuna ve üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki üyelere aittir.

Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin Anayasaya aykırılığı iddiasıyla ilk derece mahkemeleri yoluyla da (itiraz, somut norm denetimi) Anayasa Mahkemesi'nde iptal davası açılması mümkündür.