“Coğrafi İşaret” çok katmanlı sorumluluktur
Afyonkarahisar’daki uluslararası seminerde Fransa’dan katılan üç uzmanın anlattıkları da konunun nasıl ele alınması, geliştirilmesi ve yönetilmesi gerektiğine ilişkin ciddi ip uçları verdi: İşe bir envanterle yani bilgi bazıyla başlamak gerekiyor. Ardından kamu yetkilerine başvurmak için gerek belge ve bilgilerin hazırlanarak ürünün tescil ettilmesi geliyor. Bir başka adımı, üreticilerin örgütlenmesi ve yapıların oluşturulması oluşturuyor. Yapıların içine hayat katarken tanıtım ve tutundurma çabalarının süreklililiğini korumak gerekiyor.Yapılan çalışmaların, önceden belirlenen sözleşmelere uygunluğunu ödünsüz gözetim ve denetlemek ve paydaşlarla sonuçları paylaşmak da tam ve doğru iş yapmanın gereği. Coğrafi İşaret konusu indirgemeci bir anlayışla değil, bütünsel bir yaklaşımla ele alındığı zaman meddi ve kültürel zenginlik üretebiliyor. Ülkemizde “ciddi fikirlerin yerine sloganları koyma hastalığı” var. Coğrafi işareti bu hastalıktan uzak tutmak da hepimizin ortak sorumluluğu.
Envanter işin amentüsü
Yerli ve yabancı uzmanların anlattıklarından çıkardığım derslerden biri, coğrafi işaret konusunda toplumumumuzun yeterli bilgi sahibi olmadığı… Uzmanlar, işe başlamadan önce ürünü benzerlerinden farklı kılan etkenler hakkında ciddi bir envanter oluşturulması gerektiğini söylüyor.
Her işimizde olduğu gibi, coğrafi işaret konusunda da elimizin menzili altındaki değerler hakkında dinamik envanterler hazırlamamız gerekiyor. Örneğin, “Afyon kaymağı” konusu tescil ettirilecekse, manda üretiminde nerede olduğumuz, uluslararası planda verimlilik düzeyimizi, manda islah çalışmalarını, manda sütü üretmenin yaratabileceği gelir düzeyini, besleme girdilerinin yarattığı farklılık -seminerde tartışılan haşhaş küspesinin etkileri- gibi ayrıntıları bilmeliyiz…
Seminerde söylediklerimizi yazıyla da paylaşalım: "Fizibilite çalışmasına dayanmayan herhangi bir proje içinde kendimizi ve başkalarını kandırmayı barındır; kaynak israf ettirir!”
Tutarlı fizibilite yapabilmek için de yeterli veriye sahip olmak; ayrıntı bilmek, genel eğilimle ayrıntı etkileşimini kavramak gerek, bu coğrafi işaret tescil ettirmenin de “amentüsü”.
Üretici örgütlenmesi ve etkileşim
Coğrafi işaretin başlı başına bir "amaç" olmadığı açık. Maddi ve kültürel zenginlik üretmenin “aracı” olduğunu kavramalıyız.
Seminere katılan deneyimli Fransız yetkililer,“ilkelerin geliştirilmesi” ve bütün paydaşlarla paylaşılarak bir “ortak dil oluşturulması” üzerinde önemle durdu. İkinci adım, "şeffaflık ve paydaşların" bilgilendirilmesidir. Ününcüsü, “ coğrafi işareti kalkınma aracı” olarak görme. Dördüncüsü, "coğrafi işaretin ürüne değer katması". Beşincisi "ekonomiyi ve doğal kaynakları koruma" ve “tüketicinin değer, beklenti ve davranışlarına uygunluk" sağlanması.
Fransa’dan aktarılan deneyim, üretici örgütlenmesinde coğrafi işaretin yerli yerinde kullanılmasında çok önemli bir adımı oluşturuşturduğunu kanıtlıyor. Kooperatifin etkinliklerine tüm üyeler katılıyor; açık gözetim ve denetim öne çıkıyor. Üreticinin korunması ve kazanç elde etmesi için hukuk desteği kooperatifin temel işlevlerinden bir diğerini oluşturuyor. Ayrıca, sözel ilişkiler yerine “sözleşme-odaklı ilişkilere” dayanıldığında beklenen sonuçlar alınabiliyor. Yeni, moden ve değer katan sistemlerin kurulması ve işletilmesi de ancak örgütlü olunduğu zaman hayata taşınabiliyor.
Tanıtım ve tutundurmanın sürekliliği
"Coğrafi işaret" yönetişiminde, net bilgi sahibi olmak çok önemli bir ilk adım. İkinci adım, "örgütlenerek tutarlı yapılar oluşturmadır" üretici örgütlenmesi bu işin özünde yer alır. Üçüncüsü, “tanınmışlık” işlevidir; yerelden küresele, tarladan sofraya yaşanan sürecin izlenmesi kadar anlatılması da gerekir. Kendini yeniden üretmenin özünü oluşturan doğaya saygı ve sürdürülebilirlik önemli diğer beleşen.
Fransız uzmanların belirttiği gibi, örgütlerin yıllık bütçelerinde tanıtım ve tutundurmaya gerekli ödenekleri ayırarak sürerkililiği korumak da çok önemli.
Gelecek 10 yılda yaşamımız yaygınlaşan, derinleşen ve yoğunlaşan bağlantılılık üzerinde inşa edilecek. İletişim kalitesi bağlantıların sağlamlığını belirleyecek. İşbirliği de, maddi ve kültürel üretimin nicelik ve niteliğini tayın edecek.
İndirgemeci değil bütünsel yaklaşım
Afyonkarahisar’daki iki günlük öğretici seminerin ayrıntılarını tümüyle paylaşmak mümkün değil. Merak edenler ATSO’da görsel ve yazılı metinlere erişerek bilgilenebilir. Başlıklar halinde algıladıklarımızı özetlersek, “coğrafi işaret” işlevlerine uygun yöneteceksek şu hususlara dikkat etmeliyiz: Serbest piyasa ile kooperatif örgütlenmelerin dengelenmeli. Kooperatif bütçelerinde, tanıtım, koruma, kalite geliştirmeye kaynak ayrılmalı. Kooperatiflerin “en iyi fiyatı alması” için açık, paylaşımcı ve kapsayıcı yönetilmeli, çünkü açık, paylaşılmış “sözleşme-odaklı yönetişim” başarının sırrı. Ciddi gözetim ve denetim olmaksızın başarılı sonuçlara ulaşmak mümkün değil…
Coğrafi işaret ekosistemini kavramak, başarıya güven altına alabilir. Şimdi hep birlikte coğrafi işaret yönetişimin kendine özgü ekosistemlerini anlamak ve anlamlandırmaya emek ve zaman ayıralım, diyorum.