Çiftçiye mazot desteği seçimden sonra unutulmasın?

Türkiye, çok farklı bir seçime hazırlanıyor. Cumhurbaşkanlığı seçim sistemi olarak adlandırılan 24 Haziran seçiminin çalışmaları da diğerlerinden farklı. Cumhurbaşkanı adaylarının manifestolarında yer verdikleri vaatler ile partilerin seçim beyannamelerindeki vaatler adeta havada uçuşuyor.

Parti ve aday farkı olmaksızın herkes çiftçiye mazot desteği vereceğini söylüyor. Bu konuda ilk polemik de Cumhuriyet Halk Partisi Cumhurbaşkanı adayı Muharrem İnce ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Ahmet Eşref Fakıbaba arasında yaşandı. Muharrem İnce'nin çiftçiye mazotun litresini 3 liradan verme vaadine karşı çıkan Bakan Fakıbaba, çiftçinin aldığı mazotun yarısının devlet tarafından ödendiğini söyledi.

Bu tartışma üzerine Muharrem İnce, Uşak'ta traktöre binerek benzin istasyonuna gitti. Litresi 5 lira 72 kuruştan traktörün deposunu 237 liraya doldurdu. Fişini de Fakıbaba'ya gönderdi.

Mazot gerçeği

Çiftçi, hangi ürünü üretirse üretsin en önemli gider kalemlerinden birisi mazot. Üstelik sadece üretim için değil, hasat, nakliye ve benzeri her aşamada mazot kullanılıyor. Türkiye' deki çiftçi yüksek vergi oranları nedeniyle dünyada en pahallı mazotu kullanıyor.

Bu günlerde mazotun litre fiyatı illere göre bir kaç kuruş farklılık gösterse de ortalama 5 lira 75 kuruş civarında. Sürekli zamlanıyor. Yazıyı yazarken mazota bir zam daha geldi. Seçim nedeniyle Özel Tüketim Vergisi'nden indirim yapılarak bu zam yansıtılmayacak. Seçimden hemen sonra bu zamlar tekrar fiyata yansıtılacak bundan kimsenin kuşkusu olmasın.

Mazot desteğine gelince, daha önce de yazmıştık. Hükümet,son 3 yılda mazot desteğinde 3 kez değişiklik yaptı. 2015 yılına kadar mazot ve gübre desteği ürün bazında ayrı ayrı ödenirken, 2016 destekleme kararnamesinde mazot ve gübre desteğini tek kalemde birleştirildi. Üreticinin ciddi kaybı oldu. 2017’de ise gübre desteği ciddi oranda azaltılarak dekar başına 4 lira ile sabitlendi. Mazot desteği ise tekrar ürün bazında farklılaştırıldı. Ekilen ürüne göre destek verilmeye başlandı.

"Yarısı devletten" sözü tutulmadı

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Ahmet Eşref Fakıbaba'nın "biz mazotun yarısını çiftçiye ödüyoruz" sözü ne yazık ki gerçeği yansıtmıyor. Konunun daha iyi anlaşılması için geriye dönük olarak bu konuda yaşanan gelişmeleri özetleyelim.

Başbakan Binali Yıldırım, 14 Ekim 2016’da İzmir Ödemiş’te “Milli Tarım Projesi”ni açıklarken “çiftçinin kullandığı mazotun yarısı bizden” demişti. O tarihte mazotun litresi 3 lira 70 kuruştu. Hükümet, 2017 üretim yılı tarım desteklerini 18 Ağustos 2017’de ancak açıklayabildi. Ödemesi de 2018 Şubat sonunda yapıldı.

Destek nasıl hesaplanıyor?

Destek, çiftçinin mazot alarak ekim yaptığı veya hasat yaptığı dönemde değil, bir yıl sonra ödeniyor. Yani, 2017 yılında mazot kullanılarak ekilen, hasat edilen ürünün mazot desteği 2018'de ödeniyor.

Hesaplama yapılırken öncelikle ürün bazında ortalama mazot kullanımı belirleniyor. Yani pamuk eken bir çiftçi ortalama ne kadar mazot kullandığı belirleniyor. Bunun doğru belirlenmesi çok önemli. Ankara'da masa başında yapılan hesaplamalar genellikle gerçeği yansıtmıyor.

İkinci aşamada 2017 yılı ortalama mazot fiyatı hesaplanıyor. Yani 1 Ocak 2017 ile 31 Aralık 2017 tarihleri arasındaki ortalama mazot fiyatı belirleniyor. Bu ortalama fiyat kullanılan ortalama mazot miktarı ile çarpılarak mazot gideri bulunuyor ve bunun yarısı çiftçiye ödeniyor.

Diyelim ki pamuk eken bir çiftçi ortalama dekar başına 20 litre mazot kullanıyorsa ve 2017 yılı için hesaplanan ortalama mazot fiyatı da 3.5 lira ise toplamda 70 liralık mazot kullanmış kabul ediliyor. Bunun yarısı olan 35 lira dekar başına destek olarak çiftçiye ödeniyor.

Fakat, mazot miktarı veya fiyatı eksik, yanlış hesaplandığında çiftçi çok daha az destek alıyor.Nitekim 2017 yılı için yapılan hesaplamalarda çiftçinin aldığı destek, kullandığı mazotun yarısından çok daha az oldu.

Denetim mekanizması olmalı

Ayrıca çiftçi mazotu alırken ortalama fiyattan almıyor. Mazot aldığında fiyat daha yüksek ise ciddi zarara uğruyor. Örneğin, ocak-mart dönemi hiç mazot almayan çiftçi, ekim-kasım döneminde mazot alıyorsa bu sistemde ciddi zarara uğruyor.

CHP Cumhurbaşkanı adayı Muharrem İnce'nin traktörle benzinliğe gidip aldığı gibi çiftçiye mazotu pompa fiyatı üzerinden destek olarak ödenirse elbette çiftçiye önemli bir katkı sağlar. Fakat, alınan mazotun tarımda kullanılması,başkalarına satılmaması, hayali fiş ve fatura ile devletin dolandırılmaması için iyi bir kayıt sisteminin ve denetimin sağlanması gerekiyor.

Özetle, çiftçiye mazot desteği, 20 yılı aşkın bir süreden beri hep gündemde oldu. Genellikle seçim öncesinde çok hararetli tartışmalara konu oluyor. Seçimden sonra verilen sözler unutuluyor. Çiftçi yüksek mazot fiyatıyla baş başa bırakılıyor.