Cari fazlada üst üste beşinci ay

Sıkı para etkisiyle ekonomide yaşanan yavaşlamaya bağlı olarak ithalattaki düşüşün dış ticaret açığını küçültmesi ya­nında turizm başta hizmet gelir­lerindeki artışın etkisiyle üst üste cari işlemler fazlası verilen dönem ekim ile birlikte beş aya ulaştı.

Türkiye ekonomisi ekim ayında 1 milyar 880 milyon dolarla cari iş­lemler “fazla”sı verdi. Böylece tari­hinde ilk kez cari dengede art arda beş ay fazla verilmiş oldu. Ekimde altın ve enerji hariç cari dengede­ki fazla ise 7,2 milyar dolar olarak gerçekleşti. İlk on ay itibarıyla cari açık rekor bir küçülme ile 3,3 mil­yar dolar dolayına gerilerken, yıllık bazda da 7,7 milyar dolara kadar in­di. TL’nin reel olarak değerlenmesi normal koşullarda cari açığı büyü­ten bir faktörken, tersine cari fazla verilmesi ise ekonomideki faaliyet hacminin belirgin biçimde yavaş­lamakta olduğunu gösteriyor.

On aylık açıkta yüzde 91 küçülme

Merkez Bankası’nın açıkladığı ödemeler dengesi verilerine göre, son beş ayda verilen fazla ile kü­mülatif bazda cari işlemler açığı, rekor düzeyde küçüldü. Geçen yıl ocak-ekim döneminde 36 milyar 52 milyon doları bulan cari işlem­ler açığı, bu yıl aynı dönemde ise yüzde 90,9 küçülerek 3 milyar 295 milyon dolara indi. Geçen yıl ekim sonu itibarıyla 45 milyar 989 mil­yon dolar olan yıllık cari açık da ay sonları itibarıyla hızla küçülerek bu yıl aynı tarihte 7 milyar 685 mil­yon dolara kadar geriledi. Yıllık­landırılmış bazda cari işlemler açı­ğı bir yıl önceye göre 38 milyar 304 milyon dolar küçüldü.

Kapanan dış ticaret açığının etkisi

Dış ticaret açığındaki küçülme cari işlemler dengesindeki iyileş­menin ana kaynağını oluşturdu. Ödemeler dengesi tanımıyla dış ticaret açığı; ekimde geçen yılın aynı ayına göre yüzde 29 küçülerek 3 milyar 542 milyon dolara geri­ledi. Bu kapsamda, içinde enerji ürünlerinin büyük ağırlıkta oldu­ğu genel mal ticaretindeki açık ge­çen yıla göre yüzde 47,8 azalarak 1 milyar 961 milyon dolara geriledi. Parasal olmayan altında aylık net ithalatın yüzde 28,4 artışla 1 mil­yar 598 milyon dolar olurken, 31 milyon dolarlık da net transit tica­ret geliri elde edildi.

Ocak-ekim dönemi itibarıyla dış ticaret açığı geçen yılın eş döne­mine göre yüzde 42 küçülerek 44 milyar 777 milyon dolara indi. On aylık dönemlere göre ihracat yüz­de 3,1 artarak 212 milyar 301 mil­yon dolar olurken, ithalat yüzde 9,2 azalarak 257 milyar 78 milyon do­lara indi. Bu da geçen yılın aynı dö­nemine göre dış ticaret açığını 33 milyar dolara yakın küçülttü.

Geçen yılın ekim sonunda 92 milyar 513 milyon dolar düzeyinde bulunan yıllık dış ticaret açığı, bu yıl aynı tarihte 53 milyar 792 mil­yon dolara geriledi. Yıllık bazda dış ticaret açığı son bir yılda 38 mil­yar 721 milyon dolar küçüldü. Bu dönemde, önceki bir yıllık döne­me göre net altın ithalatının (itha­lat-ihracat) alınan kısıtlayıcı ön­lemlerin de etkisiyle 15 milyar 913 milyon dolar ve ekonomideki ya­vaşlamaya bağlı olarak net ener­ji ithalatının 9 milyar 379 milyon dolar azalması dış ticaret açığın­daki bu küçülmede etkili oldu. Son bir yılda net enerji ve altın ithalatı­nın toplam faturası, önceki bir yıl­lık döneme göre 25 milyar 292 mil­yon dolar azaldı.

Enerji ve altın hariç 52,7 milyar dolar fazla

Altın ve enerji hariç cari işlem­ler dengesi ekim ayında 7 milyar 163 milyon dolar fazla verdi. Revize verilere göre söz konusu dengede bu yıl ocakta 3 milyar 782 milyon, şubatta 1 milyar 976 milyon, mart­ta 1 milyar 325 milyon dolar fazla, nisanda ise 49 milyon dolarlık açık verildi. İzleyen aylarda bu bazda verilen fazla giderek büyüdü. Ma­yısta 3 milyar 862 milyon, haziran­da 4 milyon 912 milyon ve temmuz­da 5 milyar 713 milyon dolar olan aylık fazla ağustosta 9 milyar 518, eylülde 7 milyar 758 milyon dolara çıktı. Buna göre altın ve enerji ha­riç dengede on aylık dönemde fazla 45 milyar 961 milyon dolara ulaştı. Bu bazda ekim sonu itibarıyla son bir yılda elde edilen fazla ise 52 mil­yar 678 milyon dolara ulaştı.

Net hizmet gelirlerinde artış

Taşımacılık, turizm, yurt dışı müteahhitlik gibi faaliyetleri kap­sayan “hizmetler dengesi” kapsa­mında aylık toplam gelir ekimde yüzde 6,8 artışla 10 milyar 824 mil­yon, bu alanlardaki giderler yüzde 7,6 artışla 4 milyar 374 milyon do­lar ve böylece net hizmet geliri yüz­de 6,2 artışla 6 milyar 450 milyon dolar oldu. İlk on ayda yüzde 6,6 ar­tışla 53 milyar 995 milyon dolara ulaşan net hizmet geliri, cari açığı önemli oranda küçülttü.

Geçen ilk on ayda dış ticaret açığının ancak yüzde 65,5’ini kapayabilen net hiz­met gelirleri, bu yıl söz konusu açı­ğın yüzde 120,6’sı düzeyine ulaştı. Ocak-ekim döneminde hizmetler alanındaki net gelirin 42 milyar 879 milyon dolarla büyük bölümü “seyahat” (turizm) kaleminden el­de edildi. Son bir 60 milyar 66 mil­yon dolara ulaşan net hizmetler gelirinin de 46 milyar 659 milyon doları turizmden elde edildi.

Öte yandan, doğrudan yatırım­lar ve portföy yatırımları kapsa­mındaki gelir-giderler ile faiz ge­lir giderlerini kapsayan “birincil gelir dengesi”nde ekimde 1 milyar 48 milyon, ocak-ekim dönemin­de 12 milyar 572 milyon, son bir yılda 14 milyar 146 milyon dolar çıkış yaşandı. İşçi dövizi, kişisel transferler gibi kalemleri kapsa­yan “ikincil gelir dengesi”nde ise ekimde 20 milyon, ilk on ayda 59 milyon, son bir yılda 187 milyon dolar net giriş oldu.

Portföy girişlerinde artış

Cari açığın finansmanına bakıldığında, ekim ayında doğrudan yatırımlardan 204 milyon dolar net çıkış, portföy yatırımlarında 587 milyon dolar net giriş yaşandı. Alt kalemler itibarıyla incelendiğinde, yurt dışı yerleşiklerin hisse senedi piyasasında 642 milyon dolar net satış ve devlet iç borçlanma senetleri piyasasında 978 milyon dolar net alış yaptığı görüldü. Yurt dışındaki tahvil ihraçlarıyla bankalar 1milyar 807 milyon, genel hükümet 1 milyar 658 milyon ve diğer sektörler 1 milyar 622 milyon dolar net borçlanma gerçekleştirdi.

Diğer yatırımlar altında, yurt içi bankaların yurt dışı muhabirlerindeki efektif ve mevduat varlıkları 97 milyon dolar azaldı. Yurt dışı bankaların yurt içindeki mevduatları, yabancı para cinsinden 295 milyon dolar net azalış ve TL cinsinden 1 milyar 403 milyon dolar net artış olmak üzere toplam 1 milyar 108 milyon dolar net artış kaydetti. Yurt dışından bankalar 3 milyar 877 milyon, genel hükümet 45 milyon ve diğer sektörler 312 milyon dolar net kredi kullandı.

Ocak-ekim döneminde net doğrudan yatırım girişi 3 milyar 258 milyon, net portföy yatırımı girişi 12 milyar 18 milyon, diğer yatırımlar alanındaki net giriş 3 milyar 592 milyon dolar oldu. Son bir yıldaki net girişler doğrudan yatırımlarda 4 milyar 672 milyon, portföy yatırımlarında 19 milyar 75 milyon, diğer yatırımlarda 11 milyar 13 milyon dolara ulaştı.

Ekim ayında net hata ve noksan kaleminde 184 milyon dolarlık bir çıkış yaşanırken, resmi rezervlerde 4 milyar 861 milyon dolar net artış oldu. Net hata ve noksanda ilk on ayda 14 milyar 732, son bir yılda 17 milyar 528 milyon dolar çıkış yaşandı. Resmi rezervler ilk on ay itibarıyla 723 milyon, son bir yılda 9 milyar 407 milyon dolar arttı.