Cari dengede son 5 yılın en yüksek fazlası verildi
Türkiye ekonomisi ağustosta 4 milyar 324 milyon dolarla beklentilerin üzerinde bir cari işlemler “fazla”sı verdi. Üst üste cari fazla verilen dönem üç aya ulaştı. Ayrıca, cari denge verisi beş yılın en yüksek fazlası olarak kayıtlara geçti. Revize verilere göre aylık bazda haziranda 756 milyon, temmuzda 778 milyon dolar olan cari fazlada, ağustosta ise adeta sıçrama yaşandı. Altın ve enerji hariç cari dengede ise fazla 9 milyar doları aştı.
Cari dengede yaşanan iyileşme, uygulanmakta olan parasal sıkılaştırma esaslı programın etkisiyle ekonomide giderek belirginleşen yavaşlama ile paralellik arz ediyor. Dış ödemeler dengesi açısından pozitif bir gelişme olmakla birlikte bu durum aslında, üretimde dışa bağımlı yapıdaki ekonomide küçülmenin habercisi.
Merkez Bankası’nın açıkladığı ödemeler dengesi istatistiklerine göre, son üç ayda verilen fazla ile kümülatif bazda cari işlemler açığı, rekor düzeyde küçüldü. Geçen yıl ilk sekiz ayda 38 milyar 925 milyon doları bulan cari işlemler açığı, bu yıl aynı dönemde ise 9 milyar 665 milyon dolarda kaldı. Sekiz aylık dönemlere göre cari açıkta yüzde 75,2 küçülme yaşandı. Geçen yıl ağustos sonu itibarıyla 51 milyar 842 milyon dolar olan yıllık cari açık da ay sonları itibarıyla hızla küçülerek bu yıl aynı tarihte 11 milyar 250 milyon dolara kadar geriledi. Yıllık açıkta bir yıl önceye göre 40 milyar 592 milyon dolarlık küçülme gerçekleşti.
Ağustostaki cari fazlada, dış ticaret açığındaki küçülme etkili oldu. Cari açığın ana kaynağı olan dış ticaret açığı; ağustosta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 59,3 küçülerek 2 milyar 911 milyon dolara geriledi. Ödemeler dengesi tanımıyla dış ticaret açığı geçen yılın aynı ayına göre 4,2 milyar dolar küçüldü. Bu da ithalatta frene basılmasından kaynaklandı. Ağustos aylarına göre toplam mal ihracatı yüzde 3 artarak 21 milyar 788 milyon dolar olurken, aylık ithalatın yüzde 12,7 azalarak 24 milyar 699 milyon dolara gerilemesi, başka deyişle geçen yılın aynı ayına göre 3,6 milyar dolar daha az ithalat yapılması açığı küçülttü.
Bu kapsamda, içinde enerji ürünlerinin büyük ağırlıkta olduğu genel mal ticaretinde açık geçen yıla göre yarı yarıya küçülerek 2 milyar 178 milyon dolara geriledi. Parasal olmayan altında aylık net ithalatın yüzde 75,5 azalarak 750 milyon dolar olduğu ağustosta, 17 milyon dolarlık da net transit ticaret geliri elde edildi.
Turizmden sekiz ayda net 30,6 milyar dolar
Ocak-ağustos döneminde 38 milyar 550 milyon dolar düzeyinde gerçekleşen dış ticaret açığı geçen yılın aynı dönemindekinin yüzde 43,8 altında kaldı. Sekiz aylık dönemlere göre ihracat yüzde 3,3 artarken, ithalat yüzde 10,7 azaldı. Bu da geçen yılın aynı dönemine göre dış ticaret açığını 30 milyar dolardan fazla küçülttü. Geçen yılın ağustos sonunda 98,3 milyar dolar olan yıllık dış ticaret açığı, bu yıl aynı tarihte 56,3 milyar dolara indi. Taşımacılık, turizm, yurt dışı müteahhitlik gibi faaliyetlerin yer aldığı “hizmetler dengesi” kapsamında aylık toplam gelir yüzde 6 artışla 13 milyar 198 milyon, bu alanlardaki giderler yüzde 13,9 artışla 4 milyar 502 milyon dolar düzeyinde gerçekleşti. Böylece bu alandaki net döviz girişi yüzde 2,4 artışla 8 milyar 696 milyon dolar oldu. İlk sekiz ay itibarıyla da net hizmet geliri yüzde 4,9 artışla 39 milyar 205 milyon dolara ulaştı ve dış ticaretteki açığın üzerinde olması dolayısıyla cari dengeyi fazlaya geçirdi. Geçen ilk sekiz ayda ticaret açığının ancak yüzde 54,5 dolayındaki bölümünü kapayabilen net hizmet gelirleri, bu yıl söz konusu açığın yüzde 101,7’si düzeyine ulaştı. Ancak bu gelişme hizmet gelirlerindeki artıştan çok, dış ticaret açığındaki küçülmeden kaynaklandı.
Ocak-ağustos döneminde hizmetler alanında en fazla net gelir 30 milyar 601 milyon dolarla “seyahat” (turizm) kaleminden elde edildi. İlk sekiz ayda, doğrudan yatırımlar ve portföy yatırımları kapsamındaki gelir-giderler ile faiz gelir giderlerini kapsayan “birincil gelir dengesi”nde 10 milyar 365 milyon dolar net çıkış; işçi dövizi, kişisel transferler gibi kalemleri kapsayan “ikincil gelir dengesi”nde ise 45 milyon dolarlık bir net giriş yaşandı.
Rezervler bir ayda 2,5 milyar dolar geriledi Cari açığın finansmanına bakıldığında, doğrudan yatırımlarda ağustostaki net 62 milyon dolarlık çıkışa karşılık ilk sekiz ay itibarıyla toplam net giriş 2 milyar 617 milyon dolar oldu, bu tutar geçen yılın aynı dönemindeki girişin yüzde 8,8 altında kaldı. Portföy yatırımlarında ise ağustosta 881 milyon dolarlık net çıkış yaşandı ve ilk yedi ay itibarıyla kümülatif bazda 15 milyar 891 milyon dolar olan net giriş, ağustos sonu itibarıyla 15 milyar 810 milyon dolara geriledi.
Yurt içi bankaların yurt dışı muhabirlerindeki efektif ve mevduat varlıkları, yurt dışı bankaların yurt içindeki mevduatları, genel hükümet, bankalar ve reel sektörün yurt dışından sağladığı kredileri kapsayan “diğer yatırımlar” kaleminde ağustos ayındaki 2,2 milyar dolarlık çıkışla, ilk ilk sekiz ay itibarıyla net giriş tutarı 506 milyon dolara indi. “Net hata noksan” kaleminde izlenen kayıt dışı çıkışlar ağustostaki 3 milyar 664 milyon dolarla birlikte, ilk sekiz ay itibarıyla 11 milyar 767 milyon dolara geriledi. Resmi rezervler ise ağustosta 2 milyar 510 milyon ve bu da ilk sekiz ay itibarıyla 3 milyar 419 milyon dolar azaldı.
Cari dengede iyileşmenin kaynağı ekonomik küçülme
Türkiye’nin dış ödemeler dengesinde cari açığın kapanması ve cari fazlaya geçilmesi şeklinde devam eden iyileşmenin kaynağında, ekonomideki küçülmenin rolü bulunuyor. Uygulanmakta olan parasal sıkılaştırma esaslı program kapsamında uygulamaya konulan tedbirler ve yüksek faiz ortamının etkisiyle ekonomik faaliyette yaşanan yavaşlama, bu kapsamda özellikle sanayinin ara malı/ hammadde ithalatındaki sert düşüş, cari dengede açığın kapanıp fazlaya geçilmesinde etkili oluyor. Ancak üretimde dışa bağımlı yapı dolayısıyla, örneğin faizlerin yeniden düşmesi ile ekonomik aktivitede yeniden canlanma başlaması durumunda cari açığın tekrar hızla büyümeye geçme olasılığı bulunuyor. Dolayısıyla cari dengede son dönemdeki iyileşmenin kalıcı olması ve Türkiye lehine istikrara kavuşması için köklü reformlarla ekonomide yapısal dönüşüme ihtiyaç bulunuyor.
Şimşek: Cari açığın milli gelire oranı yüzde 1’in altına geriledi
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından açıklanan ağustos ayı ödemeler dengesi verilerini değerlendirdi. Cari açığın milli gelire oranının yüzde 1’in altına gerilediğine işaret eden Şimşek, “Ağustosta 4,3 milyar dolar ile 5 yılın aylık en yüksek cari fazlası verilirken yıllık cari açık 11,3 milyar dolar oldu. Böylece 2023 yılı mayıs ayına göre yıllık cari açıktaki düşüş 44,4 milyar dolara ulaştı” değerlendirmesinde bulundu. Şimşek, yılın 8 ayında portföy girişlerinin 24,9 milyar dolar iken banka ve reel sektörün dış borç çevirme oranlarının sırasıyla yüzde 167 ve yüzde 132 seviyesinde gerçekleştiğine dikkati çekerek “Cari açıktaki düşüş ve dış finansmandaki kuvvetli görünüm makro finansal istikrarımızı güçlendiriyor, ekonomimizin dayanıklılığını artırıyor.” ifadesini kullandı.
Enerji ve altın hariç 9 milyar dolarlık fazla
Altın ve enerji hariç cari işlemler dengesi ağustos ayında 9 milyar 14 milyon dolar fazla verdi. Revize verilere göre söz konusu dengede bu yıl ocakta 3 milyar 725 milyon, şubatta 1 milyar 926 milyon, martta 1 milyar 209 milyon dolar fazla, nisanda ise 141 milyon dolarlık açık verildi. İzleyen aylarda bu bazda verilen fazla giderek büyüdü. Mayısta 3 milyar 806 milyon, haziranda 4 milyon 881 milyon ve temmuzda 5 milyar 92 milyon dolar olan aylık fazla ağustosta 9 milyar doların üstüne çıktı. Böylece altın ve enerji hariç dengedeki fazla sekiz aylık dönemler itibarıyla oluşan fazla 29 milyar 512 milyon dolara ulaştı. Bu bazdaki cari fazla ağustos sonu itibarıyla son bir yılda da 49 milyar 212 milyon dolar olarak gerçekleşti.