Cari açıkta tehlikeli gidiş

Cari işlemler dengesi mayısta 7,9 milyar dolar açık verdi; kesintisiz açık verilen dönem 19 aya, beş aylık açık 37,7 milyar dolara ulaştı. Yıllık cari açık yaklaşık 60 milyar dolarla son 11 yılın en yüksek düzeyine yükseldi.

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in, cari açığı azaltacak adımlar atacakları ve risk primini düşürecekleri yönündeki beyanatının ardından Merkez Bankası’nın açıkladığı mayıs ayı cari açık verileri, Türkiye’nin ödemeler dengesindeki bozulmanın arttığını, hızla büyüyen cari açık riskini ortaya koydu.

Mayıs ayı cari işlemler açığı 7,9 milyar dolarla beklentilerin üzerinde gelirken, kesintisiz açık verilen dönem 19 aya ulaştı. Enerji ve altın ithalatı hariç dengede de aylık bazda 1,3 milyar dolarlık açık oluştu. Yıllık bazda cari açık yaklaşık 60 milyar dolarla son 11 yılın rekorunu kırdı.

Merkez Bankası’nın (TCMB) açıkladığı Mayıs 2023 dönemi ödemeler dengesi verilerine göre aylık cari açık mayısta geçen yılın aynı ayına oranla yüzde 36 büyüyerek 7 milyar 933 milyon dolar oldu.

Böylece ocak-mayıs döneminde verilen kümülatif açık 37 milyar 696 milyon dolarla geçen yılın eş döneminin yüzde 44,2 üzerinde gerçekleşti.

Revize verilere göre nisan sonunda 57 milyar 859 milyon dolar olan yıllık cari açık ise mayıs sonu itibariyle 59 milyar 961 milyon dolara yükseldi. Bunun yıllık cari açıkta, Haziran 2012’den bu yana 131 ayın (yaklaşık 11 yıl) en yüksek düzey olduğu belirlendi. Aylar itibarıyla yıllık cari açıktaki büyümenin özellikle son bir yıllık dönemde hızlandığı dikkati çekti.

Dış ticaret açığı büyüttü

Dış ticaret, mayısta da cari açığın ana kaynağı olmayı sürdürdü. Ödemeler dengesindeki tanımıyla dış ticaret açığı mayıs ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 18,8 büyüyerek 10 milyar 480 milyon dolar oldu.

Beş aylık açık da 46 milyar 874 milyon dolarla geçen yılın aynı dönemindekinin yüzde 36 üzerinde gerçekleşti. Bu kapsamda genel mal ihracatı mayısta yüzde 11,7 artarak 21 milyar 131 milyon, ithalatı ise yüzde 9,8 artışla 28 milyar 982 milyon dolar oldu.

Genel mal ticaretindeki açık yüzde 4,7 büyüyerek 7 milyar 849 milyon dolara yükseldi. Genel mal ihracatının beş aylık hacmi geçen yılın eş dönemine göre yüzde 1,8 azalışla 100 milyar 334 milyon, ithalatın hacmi ise yüzde 0,5’lik bir artışla 133 milyar 703 milyon dolar oldu. Ocak-mayıs döneminde ödemeler dengesi kapsamındaki tanımıyla genel mal ticaretindeki açık geçen yılın eş dönemine göre yüzde 7,9 büyüyerek 33 milyar 369 milyon dolar düzeyine ulaştı.

Rekor altın ithalatı

Parasal olmayan altında aylık ihracat 173 milyon dolar olurken, ithalat ise 2 milyar 826 milyon doları buldu.

Böylece altın ticaretindeki açık mayısta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 98,4 büyüyerek 2 milyar 653 milyon dolar oldu.

Ocak-mayıs dönemi itibarıyla ise altında 1 milyar 14 milyon dolarlık ihracata karşılık 14 milyar 612 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirildi, açık yüzde 278,4 büyüyerek 13 milyar 598 milyon dolara ulaştı. Öte yandan transit ticaret işlemlerinden de aylık bazda 22 milyon, ilk beş ayda toplam 93 milyon dolarlık bir net gelir elde edildi.

Taşımacılık, turizm, yurt dışı müteahhitlik gibi kalemleri kapsayan hizmetler dengesinde aylık net gelir, 3 milyar 858 milyon dolar oldu. Geçen yılın ayın ayındakinin yüzde 2,2 altında kalan hizmet gelirlerinin büyük bölümü turizm ve taşımacılık hizmetlerinden geldi.

Net hizmet geliri düşük kaldı

Net hizmetler gelirleri ilk beş ayda ise yüzde 11’lik bir artışla 14 milyar 445 milyon dolar oldu. Doğrudan ve portföy yatırımları ile faiz gelir giderini kapsayan birincil gelir dengesinde mayısta 1 milyar 320 milyon dolar, karşılıksız transferleri kapsayan ikincil gelir dengesinde de 9 milyon dolarla “net giriş” yaşandı. Ocak-mayıs döneminde birincil gelir dengesindeki net çıkış 5 milyar 190 milyon dolara ulaşırken, ikincil gelir dengesinde de net bazda 77 milyon dolar çıkış yaşandı.

Yatırım girişi yetersiz

 Cari açığın finansman boyutuna bakıldığında; doğrudan yatırımlarda mayıs ayında 89 milyon, ocak-mayıs döneminde 2 milyar 3 milyon dolar net giriş olduğu görüldü.

Portföy yatırımlarında mayıs ayında 1 milyar 412 milyon, ilk beş ayda kümülatif bazda 2 milyar 947 milyon dolar net çıkış olduğu belirlendi. Yurt içi bankaların yurt dışı efektif ve mevduatları, yurt dışı bankaların yurt içindeki mevduatları ile genel hükümet, bankalar ve özel sektörün yurt dışından sağladığı kredileri kapsayan “diğer yatırımlar” kaleminde net girişler mayısta 99 milyon, ilk dört ayda 13 milyar 381 milyon dolar oldu.

Rezervlerde 39 milyar dolarlık erime

Cari açıktaki hızlı büyüme, bunun finansmanında kullanılan rezervleri hızla eritti. Resmi rezervlerde mayıs ayında 16 milyar 578 milyon dolarlık azalma yaşandı. Bununla birlikte ocak-mayıs dönemindeki kümülatif erime 39 milyar 23 milyon dolara ulaştı.

Geçen yılın aynı döneminde cari açık finansmanı için rezerv kullanımı 10 milyar 388 milyon dolar olmuştu. Net hata ve noksan kaleminde ise mayıs ayında 7 milyar 405 milyon dolar çıkış yaşandı, ilk beş ay itibarıyla net çıkış 13 milyar 690 milyon dolara ulaştı. Yıllar itibarıyla cari işlemler açığındaki hızlı büyümede ithal enerji faturası ve “parasal olmayan altın” ithalatındaki rekor artışlar etkili olurken, bu iki kalem dışarıda tutulduğunda cari işlemler fazla veriyordu.

Cari denge bu yıl nisan ayında enerji ve altın dışında da 480 milyon dolarla açık verirken, mayıs ayında ise bu iki kalem hariç cari işlemler hesabında 1 milyar 283 milyon dolarla daha büyük bir açık verildi. Geçen yıl aynı ayda söz konusu denge 998 milyon dolar fazla vermişti. İlk beş aylık dönemler itibarıyla kümülatif bazda “enerji ve altın hariç” cari fazla, 10 milyar 360 milyon dolardan 1 milyar 789 milyon dolara geriledi.

Cari açık büyürse ne olur?

Ülkenin ithalat ve diğer yollardan dışarıya ödediği mal ve hizmet bedelinin, ihracat ve diğer kanallardan dışarıya sattığı mal ve hizmet bedelinden; başka deyişle döviz giderinin döviz gelirinden fazla olması anlamına gelen cari açık, ülkenin finansal ve ekonomik açıdan güçsüzleşmesi ve ülke para biriminin değer yitirmesine yol açıyor.

Cari açıkta büyümenin uzun vadede ekonomik büyümeyi yavaşlatıcı, ülkenin kredi notunun düşürücü olumsuz etkileri bulunuyor. Cari açığın büyümesi, ülkenin dış fonlara ihtiyacının artmasına yol açıyor. Dış fonların kullanımı, ülkenin ekonomik durumunu kısa vadede desteklese de uzun vadede ülkenin borç stokunu büyüterek ödeme güçlüğü yaşatabiliyor.