Cari açıkta kalıcı düşüş çok zor, çünkü net döviz geliri yaratmada başar

Cari işlemlerin dış ticaret dışında kalan kalemlerinde net döviz geliri elde etmede uzun yıllar hiçbir ilerleme kaydedemedik. Bu yüzden cari açıkta dış ticaretin ağırlığı bir türlü azaltılamıyor.

Cari işlemler açığı yıllık bazda geçen yıl ekimde ulaştığı 78.4 milyar dolarlık rekor düzeyden sonra gerilemeye başladı ve bu yılın ekiminde 53.1 milyar dolara indi. Yani bir yılda tam 25.3 milyar dolarlık gerileme oldu.

Peki bu gerilemeyi sağlayan etkenler nelerdi; Karadeniz'de dönem dönem hep keşfettiğimiz müthiş petrol ve gaz yataklarına bu kez nihayet erişmiş ve enerji faturamızı sıfırlamış, hatta bunların ihracatına mı başlamıştık, yoksa yepyeni bir ihraç kalemi yaratmış ve ihracatımızı mı patlatmıştık.

İkisi de söz konusu değildi tabii ki; daha az ithalat yaptık, ihracatımız biraz kımıldadı, bu sayede ticaret açığımız daraldı ve bu daralma cari açığın azalmasında en büyük etkiyi yaptı. Ekimden ekime bir yıllık dönemde yıllık bazdaki ticaret açığı 21.5 milyar dolar azaldı.

Cari açık,  yalnızca dış ticaret açığından ibaret değil; diğer döviz gelir-giderleri var. Bu döviz gelir-giderlerinin neti de hep pozitif. İşte dış ticaret dışında kalan net döviz gelirleri kaleminde bir yılda 3.8 milyar dolarlık artış oldu ve böylece cari açıktaki azalma 25.3 milyar doları buldu.

Ekimden ekime dış ticaret açığı 106.7 milyar dolardan 85.2 milyar dolara inerken, cari işlemler dengesinin hizmetler ve gelir dengesi ile cari transferler kalemlerindeki net döviz gelirlerinden oluşan tutar 28.3 milyar dolardan 32.1 milyar dolara çıktı.
Yani bir tarafta dış ticaret açığı yüzde 20 azalmış, ama öbür tarafta diğer net döviz gelirleri yüzde 13 artmış. İlk bakışta olumlu bir gelişme; ticaret açığı daralırken diğer döviz gelirlerini artırmışız. Ama, dedik ya, ilk bakışta…

Artış yeni yeni başlıyor

Net döviz gelirlerinde ekim sonu itibariyle yıllık bazda bir yıl öncesine göre yüzde 13 oranında 3.8 milyar dolarlık artış görülüyor görülmesine, ne var ki, bu süreklilik gösteren bir artış değil. Net döviz gelirleri yeni yeni artmaya başladı.

Net döviz gelirleri uzun yıllar 25-26 milyar dolayında seyretti. Yıllık bazda 2010'un ocak ayından itibaren oluşturduğumuz seride net döviz geliri 26 milyar dolar sınırının üstüne ancak geçen yılın eylül ayında çıktı. Yani 20 ay boyunca net döviz geliri 25-26 milyar dolar aralığında seyretti. Hatta geçen yılın martında yıllık bazda 25 milyar doların da altına nildi.

Yıllık gelir 30 milyar dolar sınırını ise ilk kez bu yılın nisan ayında geride bırakabildi. Net döviz geliri, nihayet ekimde 32.1 milyar dolara ulaşarak rekor bir düzeye çıkmış oldu.

Dış ticarete bağımlılık göstergesi

Her ne kadar son bir yılda önceki dönemlerle kıyaslandığında azımsanmayacak bir artış sağlanmış olsa da, rakamlar çok açık biçimde Türkiye'nin, cari işlemler dengesinin dış ticaret dışında kalan kalemlerinde net döviz yaratma konusunda pek de başarılı olamadığını ortaya koyuyor. Bu da, şimdi dış ticaret açığındaki daralmaya bağlı olarak küçülen cari açığın, ticaret açığında yaşanacak yukarı yönlü her harekete çok duyarlı olduğunu gösteriyor.

İki açık kolkola!

Ticaret açığını da nelerin tetiklediği bilinmeyen bir durum değil. Türkiye, ne zaman büyümesini biraz artırsa, ithalatı da artıyor, ithalat artışı da dış ticaret açığını yukarı çekiyor. Dolayısıyla dış ticaret açığının oluşumu da çok büyük ölçüde ithalata bağlı.

Yani tam bir kısır döngü…

Dönüp duruyoruz sürekli… Bu olumsuz döngüden çıkmanın yolu, dış ticaret açığını törpüleyecek diğer döviz gelirlerini büyütmek ve kalıcı hale getirebilmek. İşte sorun da burada zaten…

Bunu yapamadığımız sürece, ki öyle kısa vadede yapma şansımız da pek yok, ithalattaki ve bunun etkisiyle dış ticaret açığındaki gelişmelere bağlı cari açık dalgalanmalarına razı olmaktan başka çaremiz görünmüyor.

Üçte ikisi turizm kaynaklı

Net döviz gelirinin yaklaşık üçte ikisi turizmden elde ediliyor. 2010 yılının tümündeki net turizm geliri 16 milyar dolar oldu. 2011'de net gelir 18 milyar dolara çıktı, bu yılın ekim ayı itibariyle son bir yılda yine 18 milyar dolarlık bir gelir oluştu.

Türkiye turizmde de yerinde saymaya başladı. Bunda kuşkusuz Avrupa'daki ekonomik krizin büyük etkisi var. Son yıllarda Rusya'dan gelen turist sayısında kayda değer bir artış olsa da Avrupalı turistler Türkiye için halen çok önemli. Dolayısıyla Avrupa'daki ekonomik kriz Türkiye'yi olumsuz anlamda etkiliyor ve kriz öyle kısa vadede sona ermeyeceğine göre, bu etki önümüzdeki yıllarda da sürmeye aday görünüyor.

Net döviz gelirinde sağlanan artışta en büyük etkiyi taşımacılıktan elde edilen net gelirin 2.3 milyar dolar artması yaptı.

Gelir dengesi kalemi kapsamında yer alan yatırım gelirlerinin net katkısı da 800 milyon doları aştı. Bu tutarın hemen hemen tümü doğrudan yatırımlardan kaynaklandı.