Cari açığı enerji ve ziynet altın büyüttü

Türkiye’nin 2022 yılında cari işlemler açığındaki rekor büyümede; küresel enerji fiyatlarında savaş ve jeopolitik risklere bağlı yüksek artışların etkisiyle büyüyen ithal enerji ürünleri faturası yanında, genel mal kategorisinde yer alan ziynet eşyası niteliğindeki “parasal olmayan altın” ithalatındaki dramatik artış etkili oldu.

Merkez Bankası’nın Ocak-Kasım dönemini kapsayan ödemeler dengesi verilerine göre, küresel enerji fiyatlarında rekor düzeylerin görüldüğü geçen yılın söz konusu döneminde Türkiye’nin ödemeler dengesinde önemli bir faktör olan enerji dış ticaretindeki açık ikiye katlandı. Enerji ürünlerinde on bir aylık ithalat, önceki yılın eş dönemine yüzde 103,1 artarak 88 milyar 368 milyon dolara ulaştı. Bu ürünlerde Türkiye’nin ihracatı ise yüzde 99,1 artışla 15 milyar 15 milyon dolar oldu. Böylece net enerji ithalatı, başka deyişle enerji dış ticaretinde Türkiye’nin açığı yüzde 103,9 büyüyerek 73 milyar 353 milyon dolarla rekor bir düzeye yükseldi. Kasım sonu itibariyle son bir yılda ise enerji ürünlerinde 15 milyar 982 milyon dolarlık ihracata karşılık 95 milyar 542 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirildiği ve net ithalatın 79 milyar 560 milyon dolar olduğu hesaplandı.

Ziynet altın ithalatındaki şok artış

Türkiye’nin geçen yılki cari açığını büyüten bir diğer faktörü ise “genel mal” kategorisinde yer alan, Merkez Bankası rezervi olarak tutulmayan, süs eşyası niteliğindeki “parasal olmayan” altın ithalatındaki dramatik artış oluşturdu.

Altın içeren mücevherler, saatler, elektronik bileşenleri gibi ziynet eşyalarında on bir aylık ihracat yüzde 69,5 düşüşle 941 milyon dolara gerilerken, bu ürünlerde yapılan ithalat yüzde 240,7 artışla 17 milyar 713 milyon dolara ulaştı. Buna göre söz konusu ürünlerde net ithalat, başka deyişle bu kategoride oluşan dış ticaret açığı önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 695,5 gibi rekor bir büyüme ile 16 milyar 772 milyon dolara yükseldi. Parasal olmayan altında Kasım sonu itibariyle son bir yılda ihracat sadece 1 milyar 334 milyon dolar olurken, ithalat 18 milyar 13 milyon dolara yükseldi ve böylece açık 16 milyar 679 milyon dolar olarak gerçekleşti.

Ocak-Kasım döneminde cari işlemler açığı önceki yılın eş dönemine göre yüzde 930,7 artışla 41,8 milyar dolara çıkarken, parasal olmayan altın dışındaki dış ticaret, hizmet ve gelir dengesi gibi ödemeler dengesi bileşenleri baz alındığında, 25 milyar 42 milyon dolarlık bir cari açık olduğu hesaplandı.

Enerji ürünleri dış ticareti dışarıda tutularak yapılan hesaplama ise Türkiye’nin ödemeler dengesinde aynı dönemde 31 milyar 539 milyon dolarlık bir cari işlem fazlası olduğunu gösterdi. Hem enerji hem de parasal olmayan altın dışındaki dış ticaret, hizmet ve gelir dengesi toplamına göre ise ödemeler dengesinde on bir ayda 48 milyar 311 milyon dolarlık bir cari fazla olduğu belirlendi. Enerji ve parasal olmayan altın hariç cari işlemler dengesinin Kasım sonu itibariyle son bir yılda ise 51 milyar 251 milyon dolar olduğu dikkati çekti.

Cari açıkta son on yıl

On bir aylık veriler Türkiye’nin, 2013’ten bu yana en yüksek cari işlemler açığını 2022’de verdiğini gösteriyor. Bu dönemde enerji ve parasal olmayan altın hariç cari denge 2016 dışındaki tüm yıllarda cari fazla verirken, 2019’dan sonraki ikinci en yüksek cari fazlanın geçen yıl elde edildiği de dikkati çekiyor. 53,1 milyar dolarlık cari açık verilen 2013 yılında, söz konusu iki kalem hariç tutulduğunda 4,3 milyar dolarlık bir cari fazla bulunuyordu. İzleyen dönemde cari fazla verilen tek yıl 10,8 milyar dolarla 2019 yılı olurken, enerji ve parasal olmayan altın hariç tutulduğunda ise cari dengenin 53,4 milyar dolarla rekor düzeyde fazla oluşmuştu.

Buna göre henüz on bir aylık verileri alınan 2022, anılan dönemin cari açıkta en kötü; enerji ve parasal olmayan altın hariç cari fazlada ise en iyi ikinci yılı olmaya aday bulunuyor.

Parasal olmayan altın nedir?

Parasal altın, Merkez Bankasına ait ve rezerv olarak tutulan altınları ifade ederken, “parasal olmayan altın” isebunun dışındaki tüm altınları kapsıyor. Altın içeren mücevherler, saatler, elektronik bileşenleri gibi değerlerden oluşan parasal olmayan altın kalemi, “altın” değil, “genel mallar” altında yer alıyor. TÜİK tarafından ihracat verileri F.O.B. (sigorta ve navlun hariç mal bedeli), ithalat verileri ise C.İ.F (sigorta ve navlun dahil mal bedeli) bazda, parasal olmayan altın ticaretini de içermek üzere yayımlanıyor. İhracat ve ithalat tutarlarının içindeki parasal olmayan altın verileri, “Uyarlama: Diğer Mallar” kalemleri; ithalat C.İ.F. tutarı içindeki navlun ve sigorta ise “Uyarlama: Navlun ve Sigorta” kalemi aracılığı ile düşülüyor. Böylece, altın ihracatı ve ithalatı ayrıca gösterilmek üzere “Parasal Olmayan Altın” kalemine aktarılıyor, C.İ.F. değerde yayımlanan ithalat verileri ise F.O.B. değere dönüştürülerek sadece mal bedelini yansıtıyor. Malların gümrükten geçişleri sırasında kayıt altına alınması, kayıt zamanı açısından ödemeler dengesi istatistiklerinin mülkiyet değişimi ilkesiyle de uyumlanıyor.

2022’de enerji fiyatları

Covid-19 salgını sonrası tedarik zincirlerinde yaşanan kırılma ve kesintilerden kaynaklı başlayan fiyat artışlarının, Rusya-Ukrayna savaşı ile birlikte artan jeopolitik risklerin etkisiyle zirve yapması nedeniyle 2022 yılı, küresel çapta enerji sektörü için zor bir yıl oldu. Enerji fiyatlarındaki hızlı yükselişte özellikle Avrupa ve Türkiye için başlıca tedarikçi ülke konumundaki Rusya’nın fiili bir savaşın tarafı olması etkili oldu.