‘Çalışan emekliye GSS’de hedef kitle 2 milyon kişi

Sosyal güvenlik sistemin­de aktüeryal dengeyi sağ­lamak için atılacak adım olarak ücret gelirlerinden Genel Sağlık Sigortası (GSS) primi ke­sintisine gidileceği öne sürülen “çalışan emekli” sayısı kayıtlı ve­rilere göre 2 milyon dolayında bir kitleyi oluşturuyor.

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre emekli olduğu hal­de, tekrar bir işte çalışanların Ha­ziran 2022 sonunda 920 bin 963, Aralık 2022 sonunda 945 bin 652 olan, geçen yılın sonunda 1 milyon 864 bin 988 kişiye yükselen sayısı, bu yıl haziran sonu itibarıyla da 2 milyon 23 bin 11 kişiye ulaşmış bu­lunuyor. Son iki yılda sayıları iki­ye katlanan çalışan emeklilerin 1 milyon 797 bin 390’ını erkek, 225 bin 621’ini kadın çalışanlar oluştu­ruyor.

Emekli olduktan sonra özel sektörde çalışmaya devam eden­lerin prime esas kazancı üzerin­den yüzde 7,5’i işçi payı olmak üze­re toplam yüzde 32 oranında sosyal güvenlik destek primi (SGDP) öde­niyor.

SGK verilerindeki “çalışan emekli” sayısı, adına SGDP öde­nenleri kapsadığı için, sadece ka­yıt içi çalışanları gösteriyor. Emek­li olduktan sonra çeşitli işlerde ka­yıt dışı çalışan önemli sayıda bir emekli kitlesi de bulunuyor.

Emekliye GSS’de SGK’nın olası geliri

2012 yılında getirilen GSS, tüm yurttaşları kapsıyor. Çalışanların her ay kesilen yüzde 14’lük SGK primlerinin yüzde 5’e denk gelen kısmını GSS primi işçi payı oluş­turuyor. İşveren payı olarak yapı­lan ayrıca yüzde 7,5’lik ödeme ile çalışan başına toplam GSS primi oranı yüzde 12,5 ediyor. Çalışan emeklilerin ücret skalası bilinmi­yor.

Ortalama ücretin 25 bin TL ol­duğu varsayılarak kaba bir hesap­lama yapıldığında 2 milyon 23 bin 11 çalışan emekli için ödenecek GSS priminden SGK’nın elde ede­ceği aylık gelir 6,3 milyar, bunun yıllık tutarı da 75,8 milyar TL gibi tutara işaret ediyor. Ortalama üc­ret olarak 17 bin liralık asgari üc­ret baz alındığında 51,6 milyar li­ra milyar lira eden bu tutar, 30 bin TL’lik ortalama ücret varsayımın­da ise 91 milyar lirayı buluyor.

En son haziran itibarıyla yayım­lanan SGK istatistiklerine göre adına Kurum’a prim yatırılan ak­tif sigortalıların Haziran 2023 iti­barıyla 25 milyon 323 bin 691 olan toplam sayısı, bir yılda 104 bin 11 kişi artarak bu yıl aynı tarihte 25 milyon 427 bin 702’ye yüksel­di.

Buna karşılık Kurum’dan aylık alan emekliler ile malullük, ölüm, sürekli iş görmezlik aylık ve geli­ri alanların toplam sayısı ise aynı dönemde 1 milyon 187 bin 246 ki­şi artarak 16 milyon 395 bin 33’e ulaştı.

Buna göre son bir yılda si­gortalı çalışan sayısındaki her bir kişilik artışa karşılık SGK’den ay­lık ve gelir alanların sayısında 11 kişilik artış oldu. Adına prim yatı­rılan sigortalı sayısının, dosya ba­zında aylık ve gelir alanlara bölün­mesiyle bulunan “aktif/pasif den­gesi”, başka deyişle bir emekliye düşen pasif sigortalı sayısı Hazi­ran 2024 itibarıyla 1,63’le, Sigor­talar Kurumu (SSK), Bağ-Kur ve Emekli Sandığı’nın “SGK” şeklin­de tek çatı altında toplandığı 2007 yılından bu yana olan dönemin en düşük düzeyine indi.

SSK’lı çalışan arttı, esnaf, memur azaldı

Haziran 2024 itibarıyla ak­tif sigortalıların 23 milyon 205 bin 352’sini uzun vade sigor­ta kolları kapsamındaki “zorun­lu” sigortalılar oluşturuyor. Yeni mevzuatta “4/a” olarak tanımla­nan eski SSK’lı 16 milyon 666 bin 703 sigortalı ile “4/b” olarak ta­nımlanan 2 milyon 455 bin 429 Bağ-Kur’lu esnaf ve “4/c” olarak tanımlanan Emekli Sandığı kap­samındaki 3 milyon 641 bin 353 memurun yanı sıra, 417 bin 154 zorunlu tarım Bağ-Kur’lusu ve 24 bin 713 muhtar da bu kapsamda.

Son bir yılda 4/a kapsamında­ki özel sektör çalışanlarının sayı­sı EYT’den emekli olup tekrar işe dönenlerin etkisiyle 484 bin 411 kişi artarken, 4/b’li esnaf sayısı 39 bin 872, memur sayısı 15 bin 946 kişi azaldı. Bu dönemde zorunlu tarım sigortalıları da 44 bin 552 kişi azaldı, muhtar sayısı ise 1.843 kişi arttı. Haziran sonu itibarıyla 1 milyon 257 bin 353 stajyer ve kur­siyer ile 473 bin 941 çırak, hizmet akdiyle çalışan 16 bin 677 tarım iş­çisi, yurt dışı topluluk çalışanı 11 bin 618 ve 462 bin 761 stajyer öğ­renci de toplam “sigortalı” sayısı­na dahil bulunuyor.

Emekli sayısı EYT’lerle büyüdü

Emekli aylığı ve diğer gelir alan hak sahiplerinin toplam sayısın­daki artışın büyük bölümü, sayıca da en büyük bölümü oluşturan 4/a kapsamındakilerden kaynaklan­dı. Özel sektörden emekli olanla­rın sayısı son bir yılda 1 milyon 44 bin 793 kişi artarak 10 milyon 993 bin 43’e yükseldi. Bunların büyük bölümünü EYT düzenlemesin­den yararlanarak emekli olan, bir bölümü yeniden özel sektörde işe başlayanlar oluşturdu.

Son bir yılda Bağ-Kur emeklile­rinin sayısı 83 bin 525 kişi artarak 2 milyon 899 bin 773’e, memur emek­lisi sayısı da 58 bin 928 kişilik bir ar­tışla 2 milyon 502 bin 217’ye ulaştı.

Düz emekli 11,8 milyon

Haziran sonu itibarıyla SGK’dan aylık ve gelir alan 16 milyonun üzerindeki nüfusun 11 milyon 790 bin 785’sini “yaşlılık aylığı” alanlar (normal emekliler) oluşturuyor. Yaşlılık aylığı alanların sayısı son bir yılda 1 milyon 59 bin 393 kişi arttı. İkinci büyük grubu ölüm aylığı alanlar oluşturuyor. Bu grupta yer alanların sayısı 118 bin 618 kişi artarak 4 milyon 272 bin 165’e ulaştı. Sürekli iş görmezlik geliri alanlar 3 bin 332 kişi artarak 88 bin 413, sürekli iş görmezlik ölüm geliri alanlar 5 bin 301 kişi artarak 102 bin 816, vazife malulü aylığı alanlar 317 kişi artarak 15 bin 630, malullük aylığı alanların sayısı da 285 kişi artarak 125 bin 194 kişi oldu.

SGK açığı küçüldü

 SGK’nın ilk altı ayda çalışanlardan sigorta primi tahsilatı geçen yılın eş dönemine göre yüzde 99,3 artışla 1 trilyon 220,4 milyar, aylık ödemeleri ise yüzde 94,4 artışla 1 trilyon 182,4 milyar liraya ulaştı.

Buna göre “dağıtım” (pay as you go) modeline göre aktif çalışanlardan topladığı primlerle emeklilere aylık ödeyen Kurum’un altı aylık prim tahsilatı, çalışan-emekli dengesindeki bozulmaya rağmen, bu ödemelerin 38 milyar lira üzerinde gerçekleşti. Ancak çeşitli sosyal kesimlere yönelik olarak devletçe üstlenilen çeşitli ödemeler SGK eliyle gerçekleştiriliyor. SGK’nın hem gelir hem gider kaleminde yer alan bu ödemeler merkezi yönetim bütçesinden karşılanıyor.

Bu dönemde 10,3 milyar liralık borç yapılandırma geliri elde eden SGK’ya, devlet katkısı, faturalı ödemeler ve ek karşılık, ek ödeme gibi kalemlerle bütçeden aktarılan tutarlar ve diğer gelirlerle Kurum’un toplam geliri yüzde 92,2 artışla 1 trilyon 798,5 milyar, aynı dönemdeki toplam gideri ise yüzde 91,3 artışla 1 trilyon 808 milyar liraya ulaştı. Bu gelişmelerle SGK’nın altı aylık açığı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 1,2 küçülerek 9,5 milyar lira oldu. SGK’ya altı

ayda yapılan bütçe transferleri geçen yıla göre yüzde 81,8 artarak 711,3 milyar liraya ulaştı. Söz konusu transferler 2023’ün tümünde de 849,8 milyar lira olmuştu.