Calculus, Plusculus, Tristiculus

Yazıya Atos, Portos, Aramis gibi başlık atınca D’Artagnan ve Richelieu olmazsa yazı eksik kalır. Ama konumuz dış politika ve devlet aklı (Raison d’état) değil.

Versailles Sarayı’nda kimileri bahçede foto çektirir, kimileri çıkışa doğru Richelieu’nün heykeli ile tabii kendisini tanırlarsa. Richelieu Dumas’nın “Les Trois Mousquetaires” eserinde tarihten biraz farklı olarak krala karşıdır. Ama konumuz yine bu değil. “A single word has sometimes lost or won an empire” Richelieu’nün özlü sözlerinden biri olarak geçer. Bazen bir kelime bir işlem çok şey kazandırır veya kaybettirir.

Her ne kadar Latince kökenli Publius Flavius Vegetius Renatus kitabında ilk geçen “Barış istiyorsan savaşı hazırla” cümlesi “Savaş, barışı sağlamanın bir aracıdır” (Sağlam, TUIC Akademi, 2014) diye kendisine atfedilse de, Plato’nun Nomoi’sinde ve Kant’ın felsefesinde de (Kaya, 2018) yer almaktadır. Tarih, edebiyat, uluslararası ilişkiler, felsefe gibi matematik, iktisat, finans konuları gazete köşesine veya X postuna sığmayacak kadar geniştir. Ama bilimin her dalında sorgulamak önemlidir.

Sorgulanmayan alanlar bir süre sonra kaçınılmaz olarak bilim vasfını yitirir. Richelieu’nün bir kelimesine girmeden bir işleme girelim. Newton ve Leibniz tarafından geliştirilen matematiğin dalı olan “Calculus”, değişim oranının incelenmesiyle, sürekli değişimle ilgilidir. Türev ve integral calculus konusudur. Biraz hesap (calculus) sonrası gelelim asıl konumuza, kitaba.

Robin Brooks haberleri 2022 Eylül, 2023 Nisan ve Ekim, 2024 Ocak ayında aynı fair value seviyesi ile çıkmış. Bu durumda Big Mac Endeksine göre TL %30 değersiz görünürken, reel olarak Brooks’un kur seviyesine denk gelmesi tesadüf mü yoksa calculus mu? Reel getiri hesabında nominal getiri ve beklenen enflasyon kullanılır. Sıfıra yakın enflasyon varsa farkları alınabilir.

Geçmiş yıllara ait reel getiri hesaplanmak istenirse gerçekleşen enflasyon dikkate alınır (Özkan, 2020). Mevduat faizlerinin yıllık %42 olduğu bir dönemde, enflasyon beklenti anketi %42, merkez bankası beklentisi %36 veya orta vadeli planda beklenti %33 ise reel getiriden bahsetmek veya başabaş noktasında varlığı korumak mümkündür. Ancak enflasyonu gerçekleşen %65 olarak alırsanız, paranın zaman karşısındaki değeri faiz olduğu için, her ne kadar zaman eğilip bükülebilen bir kavram olsa da nominal faizi eğip bükmemek gerekir. Yani ilgili döneme ait faiz oranı önemlidir.

Keynes’in Likidite Tuzağında uzunca süre başta ECB, Fed tarafından hazinenin (tahviller) ucuza fonlanmasını ve yatırım, büyüme için yapılan koca bir negatif reel faiz literatürünü; Euro bölgesinde, ABD’de enflasyon altındaki mevduat faizlerini yok sayarsanız ana akım ortodoks reel getiri söylemi çok doğrudur.

Kredi kartlarında vergi ödemelerinin 9 taksite bölünebilmesi enflasyon yaratır mı? Felsefe bilimi eğer kredi kartları enflasyonun nedeni ise doğal olarak evet sonucunu söyler. Gıda, yemek, kuyum, akaryakıt, telekomünikasyon, kozmetik, ofis malzemelerinde taksit sayısı zaten sıfır.

Vergi ödemeleri dışında sağlık, eğitim, konaklama, seyahat, elektrikli ve elektronik eşyada (beyaz eşya) taksit uygulaması var. Eğitim anayasal hak, sağlık ve vergi ödemeleri zorunluluk. Geriye lüks olarak talep yaratabilecek diğer üç ana kalem kalıyor. Bir hanede istisnalar hariç ikinci buzdolabı, üçüncü kahve makinesi, dördüncü televizyon veya beşinci çamaşır makinesi alınmıyorsa lüks harcama olarak geriye iç turizm kalıyor. Özetle, enflasyon sebep kredi kartı sonuç.

Tek tristiculus yani üzücü, kederli örnek bunlar olsa. Fed’in para politikası nedeni ile 2021 sonrasında araba ve konut fiyatlarının uçuşu ve yüksek kalması bizdeki ana akım yorumlarda orada iktisat bilimi, kuralı olarak adlandırılırken, benzer durum bizde iktisat deneyi olarak görülüyor. Meksika’da son beş yılda %110 çıkan asgari ücret enflasyonun altında artmış.

Geçen seneye göre %20 artarken enflasyon bu sene düşmüş. Yani enflasyon sebep asgari ücret sonuç. Enflasyon illa maaş, talep nedeni ile kontrolden çıkmayabiliyormuş. Aslında burada sürekli dikkat çekmeye çalıştığımız şey plusculus. Yani bu tezatlardan çok sayıda var. Belki de konsensüs sağlanabilecek tek husus varlığı tartışmalı “Raison d’économie”.