Büyümenin enerjisi TürkAkım’dan
Aleksey Grivaç
Türkiye ile Rusya, doğalgaz sektöründeki ortaklıklarını 30 yıldan fazladır sürdürüyor. Sovyet doğalgazının aktarımı için ilk uzun vadeli sözleşmenin imzalandığı 1986 yılından bu yana, Rusya’dan Türkiye’ye yaklaşık 450 milyar metreküp doğalgaz temin edildi. Bu temiz fosil yakıtın sağladığı ivme, Türk ekonomisinin hızlı büyümesine olanak tanıdı.
Geçtiğimiz yıl Türkiye’de doğalgaz tüketimi, 53 milyar metreküpü aşarak tarihi bir zirveye ulaştı. Çin’de dahi doğalgaz talebi yüzde 13 oranında artarken, Türkiye’de doğalgaz piyasası yüzde 16 gibi rekor düzeyde büyüme kaydetti. Tedarik edilen ilave doğalgazla, elektrik sektörü, hanehalkları ve sanayiden gelen yoğun talep karşılanabildi. Doğalgaz, ülke ekonomisinin enerji ihtiyacını karşılamak için hala esnek ve ekonomik bir kaynak.
Öte yandan, Türkiye ulusal altyapısının durumuna ve doğalgaz sözleşmelerine bakıldığında, artan talebin mevcut olanaklar kısıtında karşılandığı gözlemleniyor. Rusya geçen yıl 29 milyar metreküple rekor düzeyde doğalgaz aktarımı gerçekleştirdi. Bu, yıllık sözleşmelerdeki azami taahhütlerin yüzde 97’sine karşılık geliyor. Mavi Akım ortalama yüzde 99 oranında, Batı Hattı ise yüzde 94 oranında kullanıldı. Pik talep döneminde ise bu oranlar yüzde 112 ve yüzde 118’e kadar çıktı.
İkinci sıradaki tedarikçi İran, Türkiye’ye 9.2 milyar metreküp doğalgaz ihraç etti. Bu rakam, İran’ın sözleşme taahhütlerinin yüzde 92’sine, altyapı kapasitesinin ise yüzde 88’ine karşılık geliyor. Öte yandan İran’dan en yüksek doğalgaz tedariki yazın, yani doğalgaz tüketiminin kış aylarının neredeyse yarısı kadar olduğu dönemde gerçekleşti. Azerbaycan’dan 6.6 milyar metreküp tedarik edilerek Şah Deniz 1 kapsamındaki sözleşme taahhüdünün yüzde 100’ü yerine getirildi.
Cezayir’den 4.6 milyar metreküp (sözleşme düzeyinin yüzde 120’si), Nijerya’dan ise 2 milyar metreküp (sözleşme düzeyinin yüzde 140’ı) sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) sağlandı. Bu kapsamda Türkiye’deki yeniden gazlaştırma terminalleri 2017 yılında yüzde 63 oranında yüklendi. Aynı oranın Avrupa Birliği’nde ortalama yüzde 24 düzeyinde gerçekleştiği düşünüldüğünde bu, LNG sektörü için son derece yüksek bir rakam.
Bugün yeni sözleşmelere bakılırsa yalnızca Şah Deniz 2’yi geliştiren konsorsiyum ile 6 milyar metreküplük bir sözleşme mevcut. Ancak bu, toplam piyasa büyüklüğünün sadece yüzde 11’ine denk geliyor. Dahası, 2005 yılında Türkiye piyasa büyüklüğünün 27 milyar metreküp civarında olduğu düşünüldüğünde, son 12 yılda doğalgaz tüketimini iki katına çıkaran bir ülke için 6 milyar metreküp çok düşük bir rakam.
Türkiye’de doğalgaz sektörünün gelişmesine en büyük katkıyı, 16 milyar metreküp ile toplam doğalgaz tüketiminin yaklaşık yüzde 30’unu karşılayan Mavi Akım gerçekleştirdi. Bundan 15 yıl önce proje hayata geçirildiğinde Türkiye’de sadece yedi kente doğalgaz tedarik edilebilirken, şimdi 81 ilin tamamına doğalgaz sağlanabiliyor. Aynı dönemde Türkiye’de doğalgaz tüketiminin artışının yarısından fazlası Mavi Akım tarafından karşılandı. Eminim anımsayanlar vardır, Mavi Akım yapıldığı ve işletmeye girdiği ilk yıllarda ne çok itiraz ve tereddütle karşılandı... Ama yaşananlar tam aksi yönde oldu.
Bu bağlamda, yine bir açık deniz boru hattı projesi olan TürkAkım yeni fırsatlar sunuyor. Gazprom, yıllık 15.75 milyar metreküp doğalgaz kapasiteli ilk hattın yapımını Nisan ayı sonunda tamamladı. Bu hat, Rusya’dan Türkiye’ye doğalgaz aktarımında yaşanan transit risklerini tamamen ortadan kaldıracak. Deneyimlerimiz, deniz hatlarının en güvenilir aktarım yolu olduğuna işaret ediyor. TürkAkım doğalgaz boru hattının uzunluğu, Mavi Akım’ın neredeyse üç, kapasitesi ise iki katı olacak.
TürkAkım’ın ikinci hattı da bir yıl içinde işletmeye alınacak. Bu hattın şimdilik Güneydoğu Avrupa ülkelerine doğalgaz aktarması bekleniyor. Ama belki yine 10-15 yıl içinde, TürkAkım olmasa Türkiye ekonomisinin büyümesi ve Türkiye’nin bölgedeki en büyük doğalgaz piyasasına dönüşmesi mümkün olmayacaktı diyeceğiz, kim bilir?