Büyümede tüm tahminleri bir kenara atın, üçüncü çeyrekte çift hane geliyor

Gayri safi yurt içi hasıla (GSYH) artışı ilk çeyrekte önce yüzde 5 olarak açıklanmıştı, sonra bu oran yüzde 5.2'ye revize edildi, ikinci çeyrek artışı da yüzde 5.1 düzeyinde gerçekleşti. Daha ikinci çeyrek oranı belli değilken Türkiye'nin üçüncü çeyrekte çok hızlı büyüyeceği dile getiriliyor, söz konusu çeyrekte yüzde 7.5 dolayında bir büyüme oranına erişileceğinden söz ediliyordu. Bu tahminlerin dayanağı kuşku yok ki 15 Temmuz dolayısıyla Türkiye'nin geçen yılın üçüncü çeyreğinde revizeler sonrasında yüzde 0.8'e indirilmiş de olsa küçülmesiydi.

İlk iki çeyrek verileri belli olunca üçüncü çeyrek için tahmin yapmak kuşkusuz daha kolay hale geldi. Verilerin bilinmesi anlamında yılın yarısını geride bıraktık. Üçüncü çeyreğin de son iki haftasına girdik. Bu üç aylık dönemin iki buçuk ayı geride kalmış durumda.

Şimdi merak edilen, Türkiye ekonomisinin üçüncü çeyrekte ne kadar büyüyeceği...

Büyüme hızımız sık sık dile getirildiği gibi üçüncü çeyrekte yüzde 7'ler düzeyine erişecek mi, yoksa ilk iki çeyrekte olduğu gibi yüzde 5'lerde mi kalacak?

Çift hane sürpriz olmayacak

Çok iddialı bir oran dile getirdiğimizin farkındayız. Yaptığımız hesaplamalar GSYH'nin üçüncü çeyrekte geçen yıla göre çift haneli büyüyeceğinin işaretlerini veriyor.

Oranı daha da somutlaştıralım. Üçüncü çeyrekteki GSYH, geçen yıla göre yüzde 10 ile yüzde 12 arasında bir artış gösterebilir. Artış oranının yüzde 12'ye daha yakın gerçekleşmesi olasılığının daha ağır bastığını da söyleyelim.

Bu arada üçüncü çeyrek artışında taban oranı da yüzde 7.5 dolayında hesapladığımızı belirtelim.

Dolayısıyla çok geniş bir marjda ifade edersek Türkiye ekonomisi yılın üçüncü çeyreğinde geçen yıla göre yüzde 7.5 ile yüzde 12 arasında, daraltılmış marjda yüzde 10 ile yüzde 12 arasında ve yüzde 12'ye daha yakın bir oranda büyüyecek.

Hesaplama nasıl yapıldı?

TÜİK 2009 bazlı yeni GSYH verilerini 1998 yılına kadar geri götürmek suretiyle açıklamış bulunuyor. İşte biz de bu tahmini yaparken 1998'den 2015'e kadar olan dönemin çeyrek bazlı sabit fiyatlara göre olan GSYH büyüklüklerini kullandık. Hesaplamalarımızda 2016'yı dikkate almadık; çünkü zaten büyümede böylesine dalgalanmaya yol açan baz etkisi 2016'da ortaya çıktı.

Tahmin yaparken bir anlamda birbirini test eden iki yöntem kullandık.

Bu yöntemlerin birinde çeyrekler arasındaki geçişteki orana baktık. Yani, 1998- 2015 dönemini kapsayan 18 yılın ilk çeyreklerindeki GSYH büyüklüğü ile üçüncü çeyrek arasındaki değişim oranını aldık. Bir de yine aynı yıllar için ikinci çeyrekle üçüncü çeyrek arasındaki farkı hesapladık. Bu 18 yıl ortalamasında üçüncü çeyrekteki GSYH, birinci çeyreğe göre yaklaşık yüzde 23, ikinci çeyreğe göre yine yaklaşık yüzde 11 artış göstermiş. Bu yılın ilk çeyreğindeki GSYH 368.4 milyar, ikinci çeyreğindeki GSYH 408.7 milyar lira. 368.4 milyara yüzde 23'ü, 408.7 milyara yüzde 11'i uyguladığımızda üçüncü çeyrek için bulduğumuz büyüklük yaklaşık 453 milyar lira.

Gelelim ikinci yönteme... Yine 1998-2015 döneminin çeyrek bazlı GSYH verilerinden yola çıktık. Her bir çeyreğin yıllık içindeki payına baktık. Bu 18 yıl ortalamasında yıllık içinde birinci çeyrek yüzde 21.9, ikinci çeyrek yüzde 24.4, üçüncü çeyrek yüzde 27, dördüncü çeyrek ise yüzde 26.8 pay almış. Bu yılın ilk iki çeyreğinin mutlak değerleri elimizde var ve bu mutlak değerlere karşılık gelen payların da 18 yılın ortalaması düzeyinde olduğunu varsaydık. Buradan hareketle yıllık GSYH büyüklüğü hesapladık. Bulduğumuz yıllık GSYH 1 trilyon 681 milyar lira. İşte bu büyüklükte üçüncü çeyreğin yüzde 27 pay alacağı varsayımıyla yaptığımız hesaplama, bize üçüncü çeyrek için 453-454 milyar lira dolayında bir değer verdi.

Yani iki hesaplamanın ortaya koyduğu üçüncü çeyrek büyüklüğü hemen hemen örtüştü. Üçüncü çeyrekteki GSYH üç aşağı beş yukarı 453 milyar lira dolayında olacak.

Geçen yılın üçüncü çeyreğindeki GSYH 404 milyar liraydı. Buna göre 453 milyar liralık büyüklükle geçen yıla göre yüzde 12'lik bir büyüme elde edilebilecek.

Yıllık büyüme yüzde 6.5'i aşacak

Yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 12'yi bulması muhtemel görülen büyüme hızı son çeyrekte belirgin biçimde yavaşlayacak. Aynı varsayımla yapılan hesaplamalar, üçüncü çeyrekteki büyümenin yüzde 4 civarında kalacağını gösteriyor.

Büyümenin üçüncü çeyrekte adeta şaha kalkacak olmasında da, dördüncü çeyrekte üçüncü çeyrekteki hızın üçte birine düşecek olmasında da temel belirleyici baz etkisi. 15 Temmuz darbe girişiminin etkisiyle geçen yıl üçüncü çeyrekte yüzde 0.8 daralan ekonomi, son çeyrekte yüzde 4.2'lik bir artış göstermişti.

İlk iki çeyrekte yüzde 5.2 ve yüzde 5.1 büyüyen, ikinci ve üçüncü çeyreklerde yüzde 12 ve yüzde 4 dolayında büyüyeceği tahmin edilen GSYH, yılın toplamında ise yüzde 6.5 dolayında artış gösterecek.

Orta vadeli programda öngörülen büyümenin yüzde 4.4 olduğunu hatırlatalım.