Büyüme dış dengeyi nasıl etkiledi?
Üçüncü çeyrek büyümesini farklı yönleriyle değerlendirmeye devam ediyoruz. Önceki yazılarımızda büyümenin iç dengeleri ve yapısını, istihdamla ilişkisini ve gelir dağılımı etkisini ele almıştık. Bugün de üçüncü çeyrek büyümesinin ihracat, ithalat ve cari açık boyutlarıyla dış dengelere etkisini değerlendireceğiz.
Üçüncü çeyrek büyümesine dış denge penceresinden baktığımızda öne çıkan tesbitleri şöyle sıralayabiliriz:
* Üçüncü çeyrekte büyüme hızı yüzde 11.06’ya tırmanırken cari açığın gayrısafi yurtiçi hasılaya (GSYİH) oranı da sıçrama yaptı. 4 çeyreğin toplamına göre yıllık büyüme hızı ilk çeyrekte yüzde 5.29, ikinci çeyrekte yüzde 5.35 iken, üçüncü çeyrekte yüzde 7.37’ye çıktı. 12 aylık toplam cari açığın yıllık GSYİH toplamına oranı ilk çeyrek sonunda yüzde 3.91 iken ikinci çeyrekte 0.27 puan daha artarak yüzde 4.18’e çıkmıştı. Üçüncü çeyrek sonunda yıllık toplam cari açığın yıllık toplam GSYİH’ya oranı 0.52 puan daha artarak yüzde 4.70 düzeyine tırmandı.
* Üçüncü çeyrekteki 0.52 puanlık artış miktarı, yeni milli gelir serisinde dolar olarak çeyreklik GSYİH verilerine sahip olduğumuz 2015’ten beri en hızlı artış oldu. Yüzde 4.70’lik cari açık oranı, 2014’teki yıllık yüzde 4.66 oranından da yüksek.
* İlk iki çeyrekte yüzde 10.87 ve yüzde 10.69 olan ihracat büyümesi, üçüncü çeyrekte yüzde 17.23 düzeyine çıktı. Böylece ihracatın büyümeye katkısı 3.53 puana yükseldi. İlk iki çeyrek büyümesine ihracatın katkısı sırasıyla 2.46 ve 2.30 puan olmuştu.
* İlk çeyrekte sadece yüzde 0.69, ikinci çeyrekte yüzde 1.83 olan ithalat büyüme hızı üçüncü çeyrekte ihracata göre çok daha yüksek bir ivmeyle artarak yüzde 14.55 düzeyine ulaştı. Buna bağlı olarak ithalatın büyümeye negatif katkısı da hızlı arttı. İlk iki çeyrekte ithalat büyümeyi sırasıyla sadece 0.17 puan ve 0.46 puan aşağı çekmişti. Üçüncü çeyrekte ithalatın büyümeye negatif katkısı 3.19 puana tırmandı. Büyümeye 3.19 puanlık negatif katkı, 2011 ikinci çeyreğinden bu yana görülen en yüksek düzey.
* Dış ticaretin etkisinin toplam büyüme hızına göreli düzeyine baktığımızda ihracatın olumlu katkısının göreli olarak azaldığını, ama ithalatın olumsuz katkısının göreli olarak arttığını görüyoruz. Örneğin ilk çeyrekte yüzde 5.29’luk büyümenin 2.46 puan ile neredeyse yarısı ihracattan gelmişti. Üçüncü çeyrekte yüzde 11.06’lık büyümenin ancak üçte biri ihracattan geldi. İlk çeyrekte yüzde 5.29 olan büyümeyi 0.17 puan aşağı çeken ithalatın olumsuz katkısı yüzde 3 ile sınırlıydı. Üçüncü çeyrekte ithalatın olumsuz etki oranı yüzde 29’a çıktı.
* Sonuç olarak net ihracatın büyümeye katkısı üçüncü çeyrekte ciddi bir düşüş gösterdi. Net ihracatın yüzde 5’lerde olan ilk iki çeyrek büyümesine katkısı sırasıyla 2.29 puan ve yüzde 1.84 puan olmuştu. Üçüncü çeyrekteki yüzde 11.06’lık büyümeye net ihracatın katkısı sadece 0.34 puan oldu.
* Bu veriler üçüncü çeyrekteki hızlı büyümenin neredeyse tamamen iç talebe dayanarak ve cari açık oranının tehlikeli düzeylere tırmanması pahasına gerçekleştiğini gösteriyor.
* Ödemeler dengesi finans hareketlerine baktığımızda cari açık artışı ve büyümedeki hızlanmanın ikinci çeyrek sonlarındaki sıcak para girişinden önemli ölçüde beslendiği anlaşılıyor. Ancak bu tempo üçüncü çeyrek ve sonrasında devam etmiyor ve bu ağırlığı kısa vadeli olmak üzere dış borç artışı ile telefi edilmeye çalışılıyor. Bu durum üçüncü çeyrek büyümesini besleyen önemli bir ayağın desteğinin son çeyrekte ve gelecek yıl sürmesinin zor olduğuna işaret ediyor.
