Büyük projeler için ofset yasası zorunluluğu

Türkiye uçak alımları, 3.Köprü, 3. Hava alanı gibi büyük ihaleleri gündemine aldı. Son olarak da yapılacak 42 milyar dolarlık iki nükleer santral gündeme geldi.  Artık bütün dünyada bu tür büyük ihaleler en az yüzde 50 yerli katkı içeren zorunluluğu yasa ile belirlermiş şekilde ele alınıyor. Biz de ise bu tür ihalelerde yerli katkı zorunluluğunu içeren bir “Offset yasası” henüz çıkarılmış değil. 

Rus ve Japon firmalarının tamamlanmış Mersin ve Sinop santral ihalelerinde yüklenici firmaların başvuru süresinin devam ettiği bilgisi arkadaşımız Yener Karadeniz’in haberinde yer alıyor. Haberde  42 milyar dolarlık büyüklüğü olan bu projelerde 16 milyarlık yerli bölümünün Türk firmaları tarafından yapılacağı belirtiliyor. Bu konunun Kayserili bin firmanın ilgisini çektiğini ve toplu başvuruda bulunma kararı aldıkları bilgisi de  haberde  yer alan bir başka bilgi. Ayrıca, haberde yer alan bir başka konu ise Enerji Bakanlığının Akkuyu Nükleer Santralı yapım ihalesinde ihtiyaç duyulacak ekipmanlar ve standartları listesini yayınlaması.

Dünyada son dönem bir çok ülkede bu tür bütün büyük ihaleler yerli katkı içeren zorunlu offset yasalarına uygun olarak gerçekleşiyor.

Ülkemizde 3. Köprü, 3. Hava limanı, Nükleer Santraller gibi 10 milyar dolar üzerinde ihaleler gündeme gelirken, bizde böyle bir “Kamu projelerinde ofsett yasası” bulunmaması önemli bir eksiklik. Bu nedenle 42 milyar dolarlık Nükleer santral ihalelerinde 16 milyarlık yerli alım büyük bir imkan gibi haberleşebiliyor.

Oysa, geçenlerde OSTİM ve TİSK’in dünyada kamu ihalelerinde offset konusunda yaptırdıkları araştırmalar büyük kamu ihalelerinde yerli katkı oranlarının yüzde 50’lerin üzerinde olduğu sonucunu veriyor. Bu konuyu ben de yazımda ele almıştım. O yazımda Türkiye’den THY ve Pegasus 258 uçak alım kararı alırlarken, sadece THY alımlarında yüzde 6’lık yerli katkı  “niyet beyanı” seviyesinde yer alıyordu. Buna karşın İsrail ve Kore uçak alımlarında yüzde 40-60 oranlarında yerli katkı ile offset hükmünü anlaşmalarına koydular. Çin ise A-320 uçaklarının alımında hem ülkesinde montaj hattı kurdurdu. Hem  de Bombardier yolcu uçaklarının ortak üretimi için Çinli Comac firması ile işbirliği anlaşması yaptı.

OSTİM’in bu konudaki çalışması bir bakıma Ankara metrosu için üretim yapacak Çinli firmanın sözleşmede “Yüzde 51 yerli alım” şartı bulunmasına karşın buna uymamasının getirdiği olumsuz sonuç ürerine gündeme geldi. Yaptırdıkları çalışmada Amerika’nın bile büyük ihalelerde yüzde 60 olan yerli katkı oranını yüzde 90’a çıkardığını, Almanya’nın ise yüzde 45’lik yerli katkı oranını yasal olarak işlettiğini saptadılar.

Bunun sonucunda, OSTİM yönetimi büyük ihalelerde yüzde 51’lik yerli katkıyı zorunlu kılan bir offset yasasısın çıkarılmasının gerekliliği sonucuna vardılar. OSTİM’deki kuruluşların tümünü bir büyük fabrikanın çatısı altındaki unsurları gibi düşünüp belli kümelenmeler yaptıkları için bu hazırlıklarının büyük ihalelerde yerli katkı sağlanmasının çıkacak, yüzde 51 yerli katkıyı zorunlu kılan Offset yasası ile mümkün olacağının altını çiziyorlar.

OSTİM yetkilileri yasa konusunda ilgili bakanlıklara başvuru yaptıklarını, yeni yasama döneminde “Büyük ihalelerde yerli alımı zorunlu kılan offset yasasının çıkarılacağı bilgisini aldıklarını söylüyorlar.

42 milyar dolarlık iki nükleer santral ihalesinde sözü edilen 16 milyar dolarlık yerli katkı, şu anda hiçbir yasal zorunlulukla şarta bağlanmış durumda değil. O nedenle bunca büyük ihale gündemdeyken, bu offset yasasının bir an önce çıkması gerekiyor.