Büyük Menderes’te “çevreci ol kazan” planı
Akdeniz martısının ürediği, dünyada sadece 4 bin 500 civarında kalan tepeli pelikanların mesken edindiği Büyük Menderes Havzası zor nefes alıyor. Aynı zamanda sanayi kuruluşlarını da barındıran havzada evsel atıklar ve yanlış tarım uygulamaları nedeniyle görülen balık ölümleri, artık bir an önce kurtarıcı adımlar atılmasını zorunlu kılıyor. 104 ülkede faaliyette bulunan WWF (World Wildlife Fund-Dünya Doğal Yaşama Koruma Vakfı), su koruyuculuğu kapsamında öncelikle olarak konumlandırdığı dünyadaki 15 havza arasına aldı Büyük Menderes’i. Hatta kurtarma çalışmalarının başladığı altı havzadan biri bu doğa cenneti. Öte yandan Büyük Menderes Havzası coğrafi konumu nedeniyle sadece doğa canlılarına değil iş dünyasına da önemli avantajlar sunuyor. Öyle ki bölge 1980'lerden bu yana Türkiye’nin en büyük sanayi üretim alanlarından biri haline geldi.
Havzanın sanayi açısından önemini anlatan birkaç rakamlar verelim: Büyük Menderes Havzası’ndaki şirketlerin yılık ihracatı 3.5 milyar doları buluyor. Türkiye’nin en büyük 500 firmasından 10’u havza sanayisinin merkezi olan Denizli’de bulunuyor.
Çevre ve ekonomi düşman değil
Sanayi ve doğal hayat açısından bu kadar zengin, bu denli önemli bir olan bir havzada elbette su hayati değerde. Canlılar için olmazsa olmaz unsur suyun bulunmadığı yerde ne tekstilden ne de başka bir sanayiden bahsetmek mümkün. Oysa Büyük Menderes Havzası’nda su artık yeşil akıyor, renkten renge giriyor, balıklar ölüyor, bütün ekosistem SOS veriyor. WWF’in bölgeyi acil öncelikle sıralamasına alması da bundan. Kuruluş, geçtiğimiz ay küresel çapta bugüne kadar uyguladığı ilk çevreci ekonomik kalkınma projesini tanıttılar. Projenin adı “Temiz Üretim”. Sanayi, tarım ve çevre bakanlıklarının da destek verdiği proje WWF ile Güney Ege Kalkınma Ajansı (GEKA) işbirliğiyle hayata geçiriliyor.
Projeyi anlatan WWF Türkiye Genel Müdürü Aslı Pasinli, hareket noktalarının çevreyi koruyarak da ekonomik büyümenin mümkün olabileceği mantığına dayandığını söylüyor. Diyor ki, “Bugüne kadar ya çevre ya da ekonomi diye bir tercih yapmak zorunda kalmış şirketler. Böyle bir algı var. Projemizle bunu yıkacağız. Çevreci tedbir ve yatırımlarla tam tersine daha çok para kazanabileceklerini anlatıyoruz şirketlere. Bu, WWF için de bir ilk, örnek program olarak takip ediliyor. Şirketlere ‘su biterse her şey biter’ dedik.”
Temiz Üretim kapsamında Büyük Menderes Havzası’ndaki sanayi şirketlerinin çevreye daha az atık bırakma, sudan tasarruf etme, kısacası ayak izini azaltma yönünde bir dizi yatırım yapması hedefleniyor. Bunun için yedi öncü şirket “ben varım” dedi. Bunlar; Akürün, Altınbaşak, Aslıteks, Ata Tekstil, Doksan Tekstil, Ekpen Tekstil ve Gamateks. Aslı Pasinli, bu şirketlerin altına imza attığı süreci şöyle anlatıyor: “Bu bölgede tekstil üreticileri ve boyahanelere odaklandık. 50 firmanın projeye katılarak toplam 12 milyon euroluk çevre yatırımı yapmalarını öngürüyoruz. Bu yedi şirket de öncü olacak. Bir ön çalışmayla çevre için yapılan 200 bin euroluk yatırımın 5 ay ila 3 yıl arasında geri döneceğini gösterdik. Şirketler de programı kabul etti.”
Siparişte ayrıcalıklı olacaklar
Aslı Pasinli’nin verdiği bilgiye göre projenin ekonomik büyüme ayağı, çevre yatırımını tamamladıktan sonra devreye giriyor. Şirket bir süre sonra su ve enerjiden elde ettiği tasarrufla maliyetlerini düşürüyor ancak WWF de küresel bağlantılarını kullanarak bu şirketleri, tüm dünyada “öncelikli üretici” olarak lanse ederek, “bu firmalar çevre dostu, tedarikçi listenize ekleyin” diyerek destekliyor. Şimdiden Türkiye’den büyük ölçüde alım yapan Inditex, H&M gibi firmalar ve Boyner de projeye destek vereceğini açıkladı. Ayrıca projeye katılan Garanti Bankası da çevre yatırımı yapacak şirketlere uygun şartlarda kredi vereceğini duyurdu. Pasinli, “Sürdürülebilirlik endeksinde puanı artan şirketlerin ihracat potansiyeli artacak. 17 firma daha programa katılacağını bildirdi. Bir yıl içinde 50 firmanın tamamından söz alacağımıza inanıyorum. Çalışanlara da temiz üretim eğitimi vereceğiz. Eylülde bu şirketleri tüm dünyaya lanse edeceğiz” diyor.
Gönüllüler artıyor, bağış yerinde sayıyor
WWF’in Türkiye’deki sosyal medya hesabında 500 bin takipçisi var. Bu sayı bir ay içinde 5 bin kişi artmış. Aslı Pasinli yakın zamanda yürüttükleri plastik kampanyasına bir ay içinde 25 bin kişinin katıldığını söylüyor. “Gençlerden gelen ilgi büyük ve umut verici. Gönüllü veri tabanına iki haftada 450 kişi katıldı” diyen Pasinli aynı ilginin bağış veri tabanında olmadığının altını çiziyor. Gençlerin ilgisini ise şöyle açıklıyor: “STK’lar son dönemde öne çıkan kariyer alanı. Gençler için elbette kazanç, kariyer önemli ancak manevi tatmin de giderek öne çıkıyor. Bu yıl Stajyerlik için çok yüksek başvuru geldi.”
İnsan hayatı da tehlikede
Büyük Menderes Havzası’ndaki kirliliğin nedenleri araştırıldığında ilk sırayı evsel atıklar alıyor. İkinci sırada sanayi var, üçüncülük de tarım uygulamalarında. Aslı Pasinli, durumu şöyle anlatıyor: “Yedi yıldır havzada çalışma yapıyoruz. 42 noktada su ölçümleri yaptık. 19’unda kirlilik yaşamın devam edemeyeceği düzeyde çıktı. Bu, başlangıcı 1980’lere dayanan bir süreç. Şu anda durum kritik noktada. Hadi balık ölümlerini geçtim, insan hayatı da tehdit altında. Türkiye’nin zeytin üretiminin yüzde 20’si, pamuğun yüzde 13'ü, incirin yüzde 65’i bu bölgede üretiliyor. Ve bu tarım kirli suyla yapılıyor. Bu suyu korumak tüm hayatı korumak demek. Su biterse ne tarım, ne sanayi ne de ihracat kalır.”
1.000 pamuk çiftçisi eğitilecek
Tarımın da temiz yapılması için adım atan WWF Türkiye, işe pamuk üreticisinden başladı. “İyi pamuk sertifikasyon programı”nı devreye alan kuruluş, daha az su ve kimyasalla da verimli üretim yapılabileceğini anlatmayı hedefliyor. Aslı Pasinler, bu kapsamda 1.000 pamuk çiftçisine iyi uygulamalar hakkında eğitim vermeyi planladıklarını belirterek, “İyi pamuk sertifikası alan üreticinin de WWF’in öncelikli sipariş listesine girmesini sağlayacağız. İhracat ve satışlarda avantajlı olacaklar” bilgisini veriyor.