Bütçede son bir yıldaki açık 2,1 trilyon TL

Ekonomik dengeleri rasyo­nel zemine oturtma hede­fiyle geçen yıl göreve gelen yeni ekonomi yönetiminin art ar­da vergi paketleri ile destekledi­ği parasal sıkılaştırma programı devam ederken büyümesini sür­düren bütçe açığı rekor boyutla­ra ulaştı.

Kasım itibarıyla son bir yılda 7 trilyon liranın üzerinde vergi toplanmasına rağmen özel­likle hızlı artan personel giderleri ve sosyal güvenlik transferlerinin de etkisiyle merkezi yönetim büt­çesi 2,1 trilyon lira açık verdi.

Hazine ve Maliye Bakanlığının açıkladığı verilere göre, kasımda aylık bazda 956,1 milyar liralık bütçe gelirine karşılık 935,9 mil­yar liralık bütçe harcaması yapıl­dı ve aylık bazda 16,6 milyar TL bütçe açığı verildi. Geçen yılın aynı ayına göre harcamalar yüz­de 42,5, toplam gelirler ise yüzde 25,8 arttı.

Kasımda, bu yılın ay­lık bazda en düşük açığı verildi ancak bu gelişme, genelde sarkı­tılan bir kısım kamu harcaması­nın yılın son ayına yığılması do­layısıyla aralık ayı için yüksek açığın işaretini verdi. Geçen yıl kasım ayında harcamaların gelir­lerin altında kalması ile 75,6 mil­yar lira bütçe fazlası elde edilmiş, aralık ayında ise 848 milyar lira açık verilmiş ve 2023 yılı 1 tril­yon 380,4 milyar liralık açıkla ka­panmıştı.

On bir ayda 1,3 trilyon açık

Ocak-kasım döneminde büt­çe harcamaları geçen yılın eş dö­nemine göre yüzde 74,7 artarak 9 trilyon 70,2 milyar liraya ulaşır­ken, bütçe gelirleri ise yüzde 67,2 oranında daha düşük bir artışla 7 trilyon 793,3 milyar lirada kaldı. Geçen yıl ilk on bir ayda 532,4 mil­yar lira olan bütçe açığı bu yıl aynı dönemde yüzde 139,8 büyüyerek 1 trilyon 276,9 milyar liraya ulaştı.

On bir aylık bütçe giderlerinin 7 trilyon 875 milyar liralık bölü­münü, geçen yılın aynı dönemi­ne göre yüzde 72,7 artan faiz dışı harcamalar oluştururken, bu dö­nemde faiz ödemeleri yüzde 89 artarak 1 trilyon 195,2 milyar li­raya yükseldi. Geçen yıl ilk on bir ayda 99,8 milyar lira faiz dışı büt­çe fazlası elde edilirken, bu yıl ay­nı dönemde 81,7 milyar lira faiz dışı açık verildi. Ocak-kasım dö­nemindeki bütçe harcamalarının 3 trilyon 433,7 milyar lira ile en büyük bölümünü geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 66,4 artan cari transferler oluşturdu.

Bunun da 1 trilyon 316,4 milyar liralık bö­lümü devlet katkısı, GSS primi, ek karşılıklar, teşvikler kapsamın­da üstlenilen sigorta primleri, emeklilere ek ödeme, açık finans­manı gibi bileşenlerden oluşan “sağlık, emeklilik ve sosyal” yar­dım kalemi üzerinden Sosyal Gü­venlik Kurumu’na (SGK) ve 48,7 milyarı da Hazine yardımı olarak İşsizlik Sigortası Fonu’na olmak üzere toplam 1 trilyon 365,1 mil­yarı sosyal güvenlik sistemine aktarıldı. Cari transferler içinde ikinci en büyük kalemi 736,1 mil­yar lira ile yerel yönetimlere yapı­lan pay aktarımları oluşturdu.

Personel giderinde yüzde 102,5 artış

Yılın ilk on bir ayında bütçe gi­derleri içinde yüzde 102,5 ile en hızlı artış ise bu dönemde 2 tril­yon 492 milyar liraya ulaşan per­sonel giderlerinde gerçekleşti. Kamu personeli için sosyal gü­venlik kurumlarına devlet pri­mi ödemeleri de yüzde 79 artışla 304,6 milyar lira oldu.

Ocak-kasım döneminde kamu kuruluşlarına mamul mal alımı, gayrimenkul sermaye üretimi, müteahhitlik giderleri, onarım faaliyetleri gibi alanları kapsayan “sermaye giderleri” geçen yılın eş dönemine göre yüzde 99,7 artış­la 725 milyar lira olurken, kamu kurum ve işletmelerine yapılan “sermaye transferleri” ise yüzde 67,2 azalarak 71,7 milyar liraya geriledi. Mal ve hizmet alımları­nın on bir aylık tutarı yüzde 60,2 artışla 596,3 milyar, genel bütçe­ye dahil kuruluşlar ve yurt dışına “borç verme” kalemi yüzde 77,3 artışla 251,7 milyar lira olarak gerçekleşti.

Vergide tahsilat artışı yetersiz

Toplam bütçe gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan ver­gide ocak-kasım döneminde ta­hakkuk yüzde 55,2 artışla 7 trilyon 686,3 milyar, tahsilat ise yüzde 62,5 artışla 6 trilyon 597,1 milyar liraya ulaştı. Geçen yıl ilk on bir ayda yüzde 82 olan tahsilatın ta­hakkuka oranı, bu yıl aynı dönem­de yüzde 85,8’e yükseldi. Ancak tahsilat oranı yükselmekle birlik­te, yapılanf vergi artırımları ve sa­lınan yeni vergilere rağmen hem tahakkuk hem tahsilatta, bütçe harcamalarındaki büyüme ivme­sine kıyasla düşük artış kaydedil­di. Buna rağmen vergi tahsilatı bu yıl ilk on bir ayda toplam bütçe ge­lirinin yüzde 84,7’sini oluşturdu. Bu oran geçen yılın aynı dönemin­de yüzde 87,1 olmuştu.

Merkezi yönetim bütçesinin ka­sım sonu itibarıyla son bir yılda­ki açığı ise 2 trilyon 124,9 milyar liraya ulaştı. Son bir yılda toplam bütçe harcaması 10 trilyon 465,3 milyar liraya ulaşırken, elde edilen toplam bütçe geliri 8 trilyon 340,3 milyar lirada kaldı. Yıllık bazda 9 trilyon 227,7 milyar liralık faiz dı­şı harcama yapıldı, 1 trilyon 237,5 milyar lira faiz ödendi. Bütçede yıllık bazda 887,4 milyar liralık fa­iz dışı açık verildi.

Son bir yıldaki faiz dışı harca­malarda, büyük bölümü sosyal güvenlik transferleri ve yerel yö­netimlere pay aktarımı olmak üzere 3 trilyon 743,5 milyar lira ile en büyük payı cari transferler aldı. Personel giderleri yıllık baz­da 2 trilyon 586,1 milyar lira ile ikinci en büyük kalemi oluşturur­ken, bir yılda 320,2 milyar liralık da sosyal güvenlik primi ödendi. Son bir yılda 905,9 milyar liralık sermaye gideri, 711,3 milyar lira­lık sermaye transferi gerçekleş­tirildi. Mal ve hizmet alımlarının 678 milyar liraya ulaştığı son bir yılda borç verme kalemindeki ha­reket de 282,7 milyar lira oldu.

Bütçede son bir yılda elde edi­len gelirlerin 7 trilyon 38,3 milyar liralık bölümünü vergi tahsilatı oluşturdu. Aynı dönemde teşeb­büs ve mülkiyet gelirleri, alınan bağış ve yardımlar, faiz, pay ve ce­zalar, sermaye gelirleri ve alacak­lardan tahsilat ile özel bütçeli ida­reler ve düzenleyici ve denetleyi­ci kurum gelirlerinin toplamı da 1 trilyon 302 milyar lirayı buldu.

Yıllık açık hedefi aşılır mı?

 Ekonomi yönetiminin eylül ayında hazırladığı 2025-2027 dönemi Orta Vadeli Program’da (OVP), bu yılın tü­münde merkezi yönetim bütçe harcama­larının 11 trilyon 213,1 milyar, gelirlerinin 9 trilyon 64,7 milyar ve açığının 2 trilyon 148,5 milyar lira düzeyinde gerçekleşeceği öngörülmüştü İlk on bir aylık gerçekleşmeler yılın tümünde öngörülenin yüzde 80,9’u ka­dar bütçe harcaması yapıldığı, yüzde 86’sı kadar bütçe geliri elde edildiğini gösteriyor.

On bir ay­daki 1,3 trilyon liralık bütçe açığı da yıllık tahminin yüzde 59,4’ü düzeyinde. Buna göre ilk on bir aydaki bütçe gerçekleşmeleri OVP’deki yıllık tahminlerle uyumlu bir tablo ortaya koyuyor. Son ayda verilecek açığın 872 milyar liranın altında kalması durumunda yıl­lık hedef tutacak. Ancak yıllar itibarıyla son aylarda harca­malardaki artışın hızlanmasıyla önceki on bir aya göre çok daha yüksek bütçe açığı verildiği görülüyor, dolayısıyla he­defin aşılma olasılığı bulunuyor.