Bütçede deprem
Kahramanmaraş merkezli yaşanan ve 11 ilde büyük can ve mal kaybına yol açan depremler şubat ayında merkezi yönetim bütçesinde de adeta depreme yol açtı. Harcamalarda rekor artış, gelirlerde azalışa bağlı olarak rekor düzeyde bütçe açığı verildi. Bütçe dengelerinde yaşanan olağanüstü bozulma, “ek bütçe” ihtiyacını gündeme getirdi.
Hazine ve Maliye Bakanlığı şubat ayı bütçe gerçekleşmelerini açıkladı. Buna göre, bütçe harcamaları geçen yılın aynı ayına göre yüzde 93,9 artarak 389,4 milyar lira olurken, bütçe gelirleri yüzde 19,1 azalarak 218,8 milyar lirada kaldı. Bunun sonucunda 170,6 milyar lira bütçe açığı verildi. Geçen yıl aynı ayda 69,7 milyar liralık bütçe fazlası elde edilmişti.
Şubat ayında bütçede faiz ödemeleri yüzde 21,6 azalarak 34,2 milyar liraya gerilerken, faiz dışı harcamalar yüzde 126’lık artışla 355,2 milyar liraya ulaştı. Geçen yıl şubatta 113,4 milyar lira faiz dışı fazlası bulunan bütçede bu yıl 136,3 milyar liralık faiz dışı açık oluştu. Şubat ayında bütçe giderleri içinde en büyük kalemi 193,7 milyar lira ile cari transferler oluşturdu. Depremin yol açtığı ihtiyaçlar dolayısıyla büyüyen cari transfer kalemi geçen yılın aynı ayına göre yüzde 161,4 büyüdü.
Depremzede illerde durum
Depremden etkilenen 11 ilden elde edilen bütçe gelirleri şubat ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 51 azalarak 5,1 milyar liraya gerilerken, yerel bazda bu illere yapılan bütçe harcamaları yüzde 87,7 artarak 18,8 milyar lira oldu. Diğer 70 ilden toplanan bütçe gelirleri geçen yılın aynı ayına göre yüzde 5,6’lık bir artışla 196,4 milyar, bu illerin aldığı toplam bütçe harcaması ise yüzde 112,3 artışla 110,6 milyar lira düzeyinde oluştu.
Deprem dolayısıyla ortaya çıkan da dahil harcamalar ağırlıkla “merkez”den gerçekleştiği için şubat ayındaki toplam bütçe giderlerinin 260 milyar lira ile büyük bölümü merkezden yapıldı. Merkezden yapılan bütçe geliri tahsilatı ise yüzde 76,6 azalarak 17,3 milyar liraya geriledi.
Depremzede 11 ilin bütçe gelir gider dengesinde geçen yılın aynı ayına göre 29 kat fazla olmak üzere 13,7 milyar liralık açık oluştu. Diğer 70 ilin bütçe dengesi 85,8 milyar lira fazla verirken, merkezden yapılan bütçe harcamaları ve tahsil edilen gelirlerde meydana gelen 242,7 milyar liralık açık, toplam bütçe açığının 170,6 milyar liraya ulaşarak rekor kırmasında etkili oldu.
Ocak-şubat döneminde bütçe harcamaları geçen yılın eş dönemine göre yüzde 104,9 artışla 710,7 milyar liraya ulaşırken, aynı dönemde 507,9 milyar lira olan bütçe gelirinde artış yüzde 13,7’de kaldı ve iki ayda 202,8 milyar lira bütçe açığı verildi. Geçen yıl ilk iki ayda 99,8 bütçe fazlası elde edilmişti.
İki ayda faiz ödemeleri yüzde 4 azalarak 55,6 milyar, faiz dışı harcamalar ise yüzde 126,8 artışla 655,1 milyar lira oldu. Ocak-şubat döneminde 340,1 milyar liraya ulaşan cari transferler bütçe harcamalarının en büyük bölümünü oluşturdu. Söz konusu transferler geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 146 arttı.
Aynı dönemde 187,9 milyar liralık personel gideri, 42,7 milyar liralık mal ve hizmet alımı, 40,1 milyar liralık yatırım harcaması gerçekleşti, borç verme kalemi 15,4 milyar lira oldu. Bütçe gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan vergi tahsilatı iki aylık dönemde yüzde 31,9 artışla 432,4 milyar lira düzeyinde gerçekleşti.
Gelirler tahsil edilemedi
Ocak-şubat döneminde büyük bölümünü vergilerin oluşturduğu merkezi yönetim bütçe gelirlerinde tahsilatın tahakkuka oranı yüzde 28,3’te kaldı.
Toplam 1 trilyon 793,5 milyar liralık tahakkuka karşılık 507,9 milyar liralık tahsilat gerçekleştirilebildi. Tahsilatın tahakkuka oranı depremzede 11 ilde yüzde 16,8 düzeyinde gerçekleşti.
Özellikle Kilis’te bu oran yüzde 5,7’de kaldı. Bu oran Malatya’da yüzde 27,6, Kahramanmaraş’ta yüzde 23,6, Hatay’da yüzde 22,9, Elazığ’da yüzde 20,7, Adana’da yüzde 16,7, Adıyaman ve Gaziantep’te yüzde 14,5, Şanlıurfa’da yüzde 11,9, Diyarbakır’da yüzde 11,2 oldu. Bütçe gelirlerinde diğer 70 il toplamında yüzde 29,4 olan tahsilatın tahakkuka oranı, merkezden tahsil edilen gelirlerde yüzde 25,4 olarak gerçekleşti.