Bütçede 9 aylık açık 1 trilyonu aştı

Yılın ilk dokuz ayında 5 trilyonu aşan vergi geli­rine rağmen merkezi yö­netim bütçesinin açığı 1 trilyon lirayı aştı. Ekonomik dengeleri rasyonel zemine oturtma hede­fiyle göreve gelen yeni ekono­mi yönetiminin parasal sıkılaş­tırma esaslı ekonomik program uygulandığı son bir yılda veri­len açık 2 trilyon liraya yaklaştı.

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğının açıkladığı verilere göre, eylül ayında 831,6 milyar lira­lık toplam bütçe gelirine kar­şılık 932,1 milyar liralık bütçe harcaması yapıldı ve aylık baz­da 100,5 milyar TL bütçe açığı verildi. Geçen yılın aynı ayına göre harcamalar yüzde 63,4 ar­tarken, toplam gelirler ise vergi tahsilatındaki hızlanmaya bağ­lı olarak yüzde 88,5 arttı. Buna bağlı olarak bütçe açığı aylık bazda yüzde 22,3 küçüldü.

Ey­lülde vergi gelirleri yüzde 89,6 artışla 732,2 milyar lira, diğer bütçe gelirleri de yüzde 80,5 ar­tışla 99,4 milyar lira oldu. Ey­lül ayı bütçe giderlerinin 783,4 milyarını geçen yılın aynı ayına göre yüzde 56,8 artan faiz dışı harcamalar oluşturdu, aylık fa­iz ödemesi ise yüzde 110,1 artış­la 148,7 milyar liraya ulaştı.

Ocak-eylül döneminde bütçe harcamaları geçen yılın eş dö­nemine göre yüzde 81,1 artarak 7 trilyon 158,6 milyar lira, bütçe gelirleri ise yüzde 76,9’la daha düşük bir artışla 6 trilyon 84,6 milyar lira oldu. Geçen yıl ilk do­kuz ayda 512,6 milyar lira olan bütçe açığı bu yıl aynı dönemde yüzde 109,5 büyüyerek 1 trilyon 74 milyar liraya ulaştı. Dokuz aylık bütçe giderlerinin 6 trilyon 246 milyar liralık bölümünü faiz dışı harcamalar, 912,7 milyarı­nı ise faiz ödemeleri oluşturdu. Geçen yılın aynı dönemine göre faiz dışı harcamalar yüzde 79,4 artarken, faiz ödemelerindeki artış yüzde 93,8’i buldu. Geçen yıl ilk dokuz ayda 41,7 milyar li­ra olan faiz dışı bütçe açığı bu yıl aynı dönemde 161,3 milyar lira­ya ulaşarak bunun yüzde 286,5 üstünde gerçekleşti.

Gelirin yüzde 84,4’ü vergiden

Merkezi yönetim bütçesinde eylül sonu itibarıyla son bir yıl­da ise toplam harcama 9 trilyon 794,1 milyar liraya ulaşırken, gelirler 7 trilyon 852,2 milyar lira düzeyinde kaldı. Böylece son bir yılda verilen kümülatif bütçe açığı 1 trilyon 941,9 mil­yar liraya ulaştı. Toplam bütçe gelirlerinin en büyük bölümü­nü oluşturan vergide ocak-ey­lül döneminde tahakkuk, yüzde 64 artışla 6 trilyon 297,5, tahsi­lat ise yüzde 72,2 artışla 5 tril­yon 134,1 milyar liraya ulaştı. Geçen yıl ilk dokuz ayda yüzde 77,7 olan tahsilatın tahakkuka oranı, bu yıl aynı dönemde yüz­de 81,5’e yükseldi.

Ancak tah­silat oranı yükselmekle birlik­te, yapılan vergi artırımları ve salınan yeni vergilere rağmen anılan dönemlere göre hem ta­hakkuk hem tahsilattaki artış­lar, bütçe harcama ve gelirle­rindeki genel büyüme ivmesine kıyasla düşük kaldı. Buna rağ­men vergi tahsilatı bu yıl ilk do­kuz ayda toplam bütçe gelirinin yüzde 84,4’ünü oluşturdu. Bu oran geçen yılın aynı dönemin­de yüzde 86,7 düzeyindeydi.

Verginin 3’te 2’sini tüketici ödedi

İlk dokuz ayda, geçen yılın ay­nı dönemine göre dolaylı ver­gilerde tahsilat yüzde 71,4 ar­tışla 3 trilyon 373,8 milyar, doğ­rudan vergi tahsilatı da yüzde 75,2 artışla 1 trilyon 759,4 mil­yar lira oldu. Buna göre Mali­ye’nin kasasına giren her 100 TL verginin 65,70 TL’sini KDV, ÖTV vb. adı altında tüketici­ler ödedi. Toplam vergi geliri­nin üçte ikisini dolaylı vergiler, bunun içinde de en büyük bö­lümü KDV tahsilatı oluşturdu. Dahilde alınan KDV yüzde 103 artışla 693,8 milyar ve ithalde alınan KDV yüzde 50,7 artış­la 970,6 milyar lira olmak üze­re toplam KDV tahsilatı 1 tril­yon 664,4 milyar liraya ulaştı. ÖTV tahsilatı da yüzde 63,3 ar­tışla 998,8 milyar lira oldu. Bu­na göre iki dolaylı vergi kalemi, toplam vergi gelirinin yüzde 51,8’ini oluşturdu.

Taşıt satışlarından 349,8 milyar ÖTV

Sıfır taşıt satışlarından alı­nan ÖTV’de, otomotiv piyasa­sındaki durgunluk nedeniyle dokuz aylık artış yüzde 17,6’da kalırken, tahsilat tutarı 349,8 milyar lira ile ÖTV gelirinde en büyük payı almaya devam etti. En fazla artış ise akaryakıt ve doğal gazda yaşandı. Bu ürün­lerde ÖTV tahsilatı yüzde 175,9 artışla 283 milyar liraya ulaş­tı. Aynı dönemde tütün ma­mullerinden 220,8 milyar, al­kollü içkilerden 73,8 milyar, di­ğer ürünlerden 71,6 milyar lira ÖTV geliri elde edildi.

İlk dokuz ayda 1 trilyon 16,6 milyar lira olan Gelir Vergisi tahsilatının 932,6 milyar lira­sını, ücretlerden kaynağından yapılan kesinti oluşturdu. Diğer kesimlerden elde edilen tutar ise 84 milyar lira ile toplam ver­gi gelirinin sadece yüzde 1,6’sı­nı oluşturdu. Dokuz ayda 672,1 milyar lira tahsilat gerçekleşen Kurumlar Vergisinin toplam pastadaki payı yüzde 13,7 oldu. Motorlu Taşıt, Veraset ve İnti­kal, Değerli Konut olmak üzere mülkiyet üzerinden alınan ver­gilerdeki 70,8 milyar liralık tah­silatın toplam vergideki payı ise yüzde 1,4’te kaldı.

9 aylık personel gideri 2 trilyon

Hazine yardımları, görevlen­dirme giderleri, hane halkına yardımlar, tarım ve hayvancılık destekleri gibi çok sayıda alanı kapsayan ve bütçe harcamaları içinde en büyük kalemi oluştu­ran cari transferler ocak-eylül döneminde geçen yılın eş döne­mine göre yüzde 68,7 artışla 2 trilyon 740,3 milyar liraya ulaş­tı. Bütçede ikinci büyük kalem olan personel giderlerinde ise hızlı bir büyüme yaşandı.

Me­mur maaşları, sözleşmeli per­sonel ve işçi ücretleri, zam ve tazminatlar, ödenekler ve ek çalışma karşılıkları gibi kalem­leri kapsayan toplam personel gideri dokuz ayda yüzde 108,8 artışla 2 trilyon 6,7 milyar, ayrı­ca kamu çalışanları adına sos­yal güvenlik kurumlarına dev­let primi ödemeleri de yüzde 80 artarak 246,6 milyar lira oldu.

Dokuz aylık bütçe harcama­larında oransal bazda en büyük artışı ise yüzde 125,5’le, kamu kuruluşlarına mamul mal alımı, gayrimenkul sermaye üretimi, müteahhitlik giderleri, onarım faaliyetleri gibi alanları kapsa­yan “sermaye giderleri” kaydet­ti. Söz konusu giderler bu artış­la 532,6 milyar liraya çıkarken, kamu kurum ve işletmelerine yapılan “sermaye transferle­ri” ise yüzde 60,8 azalarak 52,5 milyar liraya geriledi. Mal ve hizmet alımlarının dokuz aylık faturası yüzde 65,9 artışla 454,5 milyar, genel bütçeye dahil ku­ruluşlar ve yurt dışına “borç verme” kalemi yüzde 83,7 artış­la 212,5 milyar lira oldu.

Son çeyrekte ekstra 1 trilyon TL açık

Eylül ayında yayınlanan 2025- 2027 dönemi Orta Vadeli Program’a (OVP) göre, bu yılın tümünde harcamaların 11 trilyon 213,1 milyar, gelirlerin 9 trilyon 64,7 milyar ve bütçe açığının 2 trilyon 148,5 milyar lira düzeyinde gerçekleşeceği tahmin ediliyor. Buna göre ilk dokuz ayda yılın tümünde öngörülenin yüzde 63,8’i kadar bütçe harcaması yapıldı, yüzde 67,1’si kadar bütçe geliri elde edildi. Bütçe açığı yıllık tahminin yüzde 50’si kadar oldu. İlk dokuz aydaki faiz ödemesi yılın tümünde beklenen tutarın yüzde 70,3’ü, faiz dışı harcamalar ise yüzde 63’ü düzeyinde.

Gelirler cephesinde ise dokuz aylık vergi tahsilatı, yılın tümünde beklenenin yüzde 67,5’i, diğer bütçe gelirleri ise yüzde 65,1’i düzeyinde gerçekleşti. Dokuz aylık bütçe gelir ve harcamaları ile bütçe açığı OVP’deki yıllık tahminlere göre henüz düşük bir gerçekleşmeyi ortaya koyuyor. Ancak, son çeyrekte harcamalardaki artışın hızlanmasıyla bu tablonun değişme yüksek olasılık. OVP’de öngörülen hedefe göre, son çeyrekte, ilk dokuz aydaki kadar olmak üzere 1 trilyon lira dolayında ekstra bütçe açığı verilmesi öngörülüyor.