Bütçe tahsilat performansında iyileşme

Ekonomi yönetimi­nin üzerinde dur­duğu önemli konular­dan birisi kayıt dışı ile mücadele ve bütçenin tahsilat performansını iyileştiriyor. Ancak bu hedefte ne kadar ilerle­me kaydedildiğini takip etmek, enflasyon, cari denge gibi diğer göster­gelerdeki performansa göre takip edilmesi kolay değil.

Bu konuyla ilgili olarak, Hazine ve Maliye Bakanlığı (HMB), genel bütçede önemli gelir kalemlerin­deki tahakkuk-tahsilat oranları­nı (TTO) açıklıyor. Açıklanan ve­riler, yalnızca mevcut yılı değil, geçmiş yıllardan devreden tahak­kuk bakiyelerini ve bunlara iliş­kin ödemeleri de içeriyor.

Bütçede birikimli TTO artıyor

Pandemi dönemi ve vergi borç­larının ertelendiği 2020 yılında vergi gelirlerindeki TTO, %77.4 ile en düşük seviyesine gerilemiş­ti. Ancak sonraki yıllarda, ertelen­miş vergilerin ödenmesi ve vergi barışı düzenlemeleriyle bu oran kademeli olarak arttı. (Grafik 1)

Hatırlanacağı gibi, Kasım 2020 ve Haziran 2021’de kamu alacak­larının yeniden yapılandırılması­na yönelik iki kanun çıkarıldı. Bu düzenlemelerin de etkisiyle, 2022 yılında vergi gelirlerindeki TTO, bir önceki yıla göre 3.5 puan arta­rak %81.3 seviyesine yükseldi.

Daha sonra, Nisan 2023’te de başka bir kamu alacakları dü­zenlemesi yapıldı. Bu düzenle­menin ve tahsilat performan­sındaki iyileşmenin etkisiyle 2023 yılında da TTO 2.5 puan artışla %83.7’ye ulaştı.

2024 yılında herhangi bir ye­ni vergi düzenlemesi olmama­sına rağmen vergi gelirlerinde­ki TTO’nun 3.6 puanlık artışla %87.3’e yükselmesi dikkat çekici. Bu durumun, yalnızca cari yıl ver­gi tahsilatındaki artıştan değil, önceki yıllardan devreden tahak­kukların ödenmesinden de kay­naklandığı düşünülebilir.

Vergi dışı gelirler tarafında ise cari yıl verileri yayınlanmamış olmakla birlikte, kümülatif ra­kamlar tarihsel olarak daha zayıf bir tahsilat performansını göste­riyor. Bu kategoride, 2017 yılında %28.1 ile en düşük seviyesini gö­ren birikimli TTO, sonraki yıllar­da dalgalı bir seyir izleyerek 2023 yılında %43.8’e yükseldi.

2024 yılında vergi dışı gelirler­deki TTO, 5.9 puanlık dikkat çeki­ci bir artışla %49.7’ye ulaşmış ve 2009 yılından bu yana en yüksek seviyesine çıktı. Burada, özellikle faizler, paylar ve cezalar kalemin­deki TTO’nun önceki yıla göre 5.5 puan artışla %41.6’ya çıkması et­kili olmuş gözüküyor.

Bununla birlikte, genel bütçe gelirlerindeki TTO da 2024 yılın­da 3.6 puan artışla %79.1 seviyesi­ne ulaşarak, yine 2009’dan bu ya­na en yüksek düzeyine çıktı.

Cari yıl performansı açıklanmalı

Geçtiğimiz yıl Ocak ayında HMB, yıllık tahsilat performan­sını daha iyi yansıtan cari yıl ta­hakkuk-tahsilat oranlarını (TTO) açıkladı. (Detaylar için: https:// www.gib.gov.tr/vergi-gelirleri-ta­hakkuk-ve-tahsilat-oranlarina-i­liskin-basin-aciklamasi ) Buna göre, 2022 yılında %89.5 ile son yıllardaki en düşük seviyesini gö­ren cari yıl vergi gelirleri TTO, 2023 yılında %92.7’ye yükseldi. (Grafik 2)

Bu yıl için HMB tarafından yeni bir açıklama yapılmamış olmakla birlikte, birikimli rakamlardaki iyileşme dikkate alındığında bu oranın daha da artmış olduğunu düşünüyoruz.

Sonuç olarak, 2016-2023 ara­sında 6 defa yapılan vergi barışı düzenlemelerinin tahsilat disipli­ni konusundaki olumsuz etkileri ile belirgin olarak bozulan tahsilat performansı, iyileşme yoluna gir­miş gibi gözüküyor. Daha iyi analiz yapmaya izin verecek cari yıl per­formansının açıklanması, hatta bu konuda teknik analizleri içeren ay­rı bir çalışmanın yayınlanması, bu konudaki görünümü daha net or­taya koyacak ve önümüzdeki sene­lere yönelik beklentilerin şekillen­mesi konusunda etkili olacaktır.