Bütçe, dışından gözüktüğü kadar sağlam değil

Global sıcak paranın Türkiye’ye daha hassas yaklaşmaya başladığı şu dönemde, Türkiye’nin dış dünyaya kendini başarılı gösterebildiği en önemli iki alandan birisi bankacılıkta risk ölçülerinin iyi olması, diğeri ise bütçe dengesi. Gerçekten de sadece bütçe açığının miktarına bakarsak manzara iyi gözüküyor. Ancak ayrıntıya girer de bütçenin yapısal dengelerine bakarsak, yıllardır bir arpa boyu yol alınmadığını görüyoruz.

Birinci olarak bütçe dengesinde sağlanan performans bile, esas olarak vergi affı ve özelleştirme gelirleri gibi bir defalık gelirler sayesinde ortaya çıkıyor. Bunu sürdürmek bile her yıl şapkatan bir tavşan çıkarmaya bağlı. Örneğin 2013’te bütçe açığı 10.96 milyar TL azalarak 18.45 milyar dolara inmiş durumda. Ama son afla gelen 24.93 milyar lira olmasaydı manzara çok farklı olacaktı.

Zaten tek defalık gelirleri hariç tutarak hesaplanan IMF tanımlı faiz dışı denge rakamlarına bakarsak durum net olarak ortaya çıkıyor. IMF tanımlı hesaba göre 2012’de 11 milyar lira faiz dışı fazla veren bütçe, 2013’te 51 milyar liralık faiz dışı açık vermiş. Buradan bakınca bütçede 62 milyar liralık bir bozulma var. Oysa sadece bütçe dengesine bakınca 10.96 milyar liralık bir düzelme olmuş gözüküyordu.

Bu durumun temel nedeni bütçe gelirlerinin ana omurgasının dolaylı vergilerden oluşması. Vergi gelirlerinin yüzde 62’sini yurtiçinde alınan dolaylı vergiler ile ithalattan alınan vergiler oluşturuyor. Bu gelirler, ekonomik dalgalanmalardan çok etkileniyor.

Buna karşın giderlerin yüzde 36.5’ini cari transferler, yüzde 27.6’sını ise personel giderleri ve SGK’ya olan prim ödemeleri oluşturuyor. Bu kalemlerin harcamalar içindeki payı yüzde 64’ü geçiyor. Harcamaların büyük bölümünü oluşturan bu kalemlerde esneklik imkanı da yok.

Üstelik bu yapısal bozukluk yıllardır sürüyor ve bir ilerleme de yok. Bütçe gelir ve giderlerinin kendi içindeki dağılımını karşılaştırdığımızda büyüklükler değişse de yapıda bir değişim olmadığı görülüyor. Örneğin dolaylı vergilerin vergi gelirleri içindeki payı 2006’da yüzde 63.3 iken 2013’te yüzde 62.3 olmuş. Sadece 1 puanlık bir iyileşme var. Oysa cari transferlerin harcamalar içindeki payı yüzde 28’den yüzde 36.5’e çıkmış. Buradaki bozulma 8.5 puanı buluyor.