Bugünlerde en çok muhatap olduğum soruya yanıt ararken

Seçim sonrası belirsizlik sürerken. İktidar yapısının ne olacağı ortaya çıkmamışken, seçim öncesi hızlı yükselen dolar ve hızla düşen borsanın, seçim sonrası hızla hormalleşmesi bugünlerde en çok muhatap dlduğum soru. O nedenle bu konuya yanıt ararken bir banka üst düzey yöneticisi, bir ihracatta yapan sanayici ve bir iktisatçı bilim adamı dostuma  bu durumu nasıl değerlendirdiklerini sordum.

Sorum şuydu:” Geçmişte böyle seçim ve belirsizlik dönemlerinde dövizin yükselişini önleyemezdik. Şimdi bu normalleşmede kamunun ekonımideki payının küçülmesi ve borsada yabancı hakimiyetinin artmasının rolümü var?”

Önce Bankacı dostumun değerlendirmesini aktarayım:

“ Eskiye göre stok çok büyüdü. Küçük para hareketleriyle yapılabilecekler çok sınırlı hal aldı. Yabancı para kredi miktarı 142 milyar dolar.  85-90 milyar doları şirketlerin, 110 milyar kadarı vatandaşın elinde 200 milyar dolar para var.

Büyüyen stokta küçük para hareketleriyle fırtına koparılamıyor. Firmaların borçlanma yapıları sağlam. Oynaklıklar ödemelerde bir taksit kadar etki yapıyor. 

Bu ulaşılan büyüklük firmalarda ve piyasada telaşı azaltıyor. Belirsizlik sürsede normalleşme oluyor. Hızlı sürekli döviz yükselişi ve borsa düşüşleri yaşanmıyor.”

Sanayici dostumun değerlendirmesi ise şöyle:

“ İktisadi bir soru soruyorsun. İlk söyleyeceğim, herkes yattı bekliyor. Hareket planı yok. Setışlar içerde dipte. Yabancı hareketi var. Onlar aldırmıyor. Gayrimenkulde canlılık Araplardan kaynaklanıyor. 

İnsanlar koruyucu önlemleriyle bu belirsizlik ortamını aşmaya, yılı zararsız yada az zararla geçirmeye çalışıyoruz. İhraç için yüklediğimiz ürünün parasının geri dönüşü 180 güne kadar uzayabiliyor. 

Pazar vahşi. İşletme karı yok. Kimseye yüzde 10 netle mal satmak mümkün değil. Onun için kurdan gelebileceklerle olumlu sonuç almaya çalışıyoruz. Kendimizi koruma altına almak için forward işlemleri yaptırıyoruz. Bu her zaman olumlu sonuç vermiyor. Bunun için de bankalarda mevduatta daha yüksek getiri için yeni yollar arıyoruz. Mesela 2 milyon 700 bin lirayı 1 milyon dolara döndürmüş gibi davranıp vade sonunda TL’ye döndürüyoruz. Böylece getirisini yüksek tutup kendimizi korumaya alıyoruz. Bazı bankalar bu işlemi 100 bin dolar için de yapıyorlar. TL’ye getiriyi yüzde 12-16’ya getirebiliyoruz.

Bu belirsizlik ortamında amacımız yıl sonunu iyi getirebilmek. O yüzden seçim öncesi dövizde hızlı yükseliş, borsadaki düşüş hareketlerin son bulup  normalleşmesi önemli. Ben de buna ekonominin büyüklüğünün artması, kamunun küçülmesi ile borsa ve finans alanında yabancı hakimiyetinin etkisi olduğunu düşünüyorum. “

İktisat profesörü bilim adamının değerlendirmesi:

“Ben, normalleşmenin hızlı olmasında  ilk sıraya kamunun düşük borcunu ve düşük bütçe açığını koyarım. İkinci sıraya TL’nin aşırı değerli olmamasını yerleştirim. TL seçim öncesi 2.30’lardan 2.60’lara yükselmiş olması  ile yapılan düzeltme frene neden oldu. Bana göre yabancı etkisi üçüncü sırada yer alır.”

Evet, üç farklı alandan üç değerlendirme böyleydi. Bunu siz okurlarımla paylaşmak istedim...