Bu seçim sistemi adil mi?

Amerika’da bugün seçim gü­nü. Akıllarda onlarca yüz­lerce soru. Seçimi kim kazana­cak, Türk-Amerikan ilişkileri için hangisi daha iyi, dünya si­yasetini seçilen kişi nasıl etkile­yecek gibi bir sürü soru ile gbü­rakeçen bir seçim dönemi oldu.

Seçim sürecinde defalarca bu konular üzerine konuştuk. Ama bugünkü yazımda istiyorum ki; her seçim sonrası dünyada ve Amerika’da, Amerikan seçimle­rine dair sorulan çok net bir soru olur “Bu seçim sistemi demokra­tik mi?” Bu sorunun sorulması­nın en önemli sebebi; Amerikan seçim sisteminin karmaşık ya­pısı ve dolaylı seçim sistemidir.

Küçük eyaletleri yok saymak…

Yıllar önce Amerika İngiliz­lere karşı bağımsızlık savaşını verdikten sonra, başarısız bir devlet kurma girişiminde bu­lundu. ‘The Articles of Confe­deration’ dönemi diye tabir et­tiğimiz bu dönem, erklerinin bazıları eksik bir devlet dene­mesiydi.

Daha sonra Ameri­ka’yı kuracak olan 13 eyalet bir anayasa oluşturup, bir devlet kurmak için temsilcileri ile bir araya geldiler. O zamanlar o 13 eyaletin en önemlileri hem nü­fus hem ekonomik hem de siya­si olarak güç sahibi dört büyük eyaleti Virginia liderliğinde, North Carolina, South Carolina ve Georgia’ydı. Doğal olarak na­sıl bir yasama organımız olsun konusu açıldığında ilk teklifi en güçlü devlet olan Virginia yap­tı.

Virginia Planı diye tarihe ge­çen bu teklif, iki meclis olması­nı ön görüyordu. Birinci meclis; her eyalet nüfusuna göre temsil edilecek, ikinci meclisi ise bi­rinci meclis seçecekti. Buradan da net anlaşılacağı gibi Virginia planının hayata geçmesi demek ve sadece nüfus çoğunluğuna göre meclis oluşturmak demek, küçük eyaletleri yok saymak ve güçsüz bırakmak anlamına ge­liyordu.

Bunun üzerine küçük eyaletlerin temsilcisi konu­munda olan New Jersey başka bir planla ortaya çıktı. New Jer­sey Planı’na göre tek bir mec­lis olmalı ve bütün eyaletler eşit temsil edilmeliydi. Bu pla­na baktığınız zaman da her eya­letin eşit temsil edilmesi, halkı yok saymak anlamına geliyordu. Çıkan tartışmalar ve anlaşmaz­lıklarla neredeyse anayasa ku­rultayı ülkeyi kuramadan dağı­lacaktı.

Tam bu esnada Connec­ticut Delegesi Ronald Sherman ortaya bir teklif attı. Yeni dev­letin iki meclisi olmalı, birinci­si; nüfusa göre oluşmalı, ikin­cisi ise eyaletlerin büyüklüğü fark etmemişçesine eşit temsil edilmeliydi. Tari­he Sherman Uzlaş­ması ya da Con­necticut Uzlaş­ması olarak geçen bu plan, bugünkü Amerikan yasama­sını oluşturdu. Nü­fusa göre seçilen meclis bugünkü Temsilciler Mec­lisi, her eyaletten iki senatör ile eşit temsil edilen meclis ise bu­günkü Senatoyu oluşturdu.

Ülkenin iç dinamikleriyle ilgili

Bu hikâyeyi anlatmamın tabi ki temel bir sebebi var. Her ülke anayasasını, sistemini kurgu­larken; kendine uygun, yaşadı­ğı olaylarla beslenmiş bir şekil­de oluşturduğunda verimli, sağ­lıklı ve mantıklı bir şey çıkıyor ortaya. Her ülkenin sisteminin demokratik ya da adaletli olup olmaması o ülkenin kendi iç di­namikleri ve tarihi ile ilgili bir olaydır. Az evvel bahsettiğim gi­bi Amerika’da çift meclis olma­sının bir sebebi var.

Federal devletin sorumluluğu

Aynı şey Türkiye’de olduğun­da (1960-1980 arası oldu) aynı etkiyi, aynı verimliliği göster­mez. Seçim sistemi de böyledir. Eğer Amerika Birleşik Devlet­leri, Türkiye gibi bir üniter dev­letmişçesine, halkın çoğunlu­ğunun oyuyla başkanını seçerse o zaman başkan ve devlet aynı Türkiye’de olduğu gibi direkt halka mesuldür.

Unutmamak gerekir ki; Amerika’da başkanın ve federal devletin sorumluluğu, vatandaşlara olduğu kadar eya­letleredir de. Ne halk eyalete ez­dirilir ne eyalet halka. Bu seçim sistemi, eyalet ve popülasyon dengesini sağlamak üzere inşa edilmiş bir sistemdir. Her se­çimden sonra demokratik mi di­ye konuşulsa da kati süratle de­ğişmesi uzunca bir müddet hem mümkün değil hem de Amerika açısından sağlıklı değildir.