Bu kadar az yatırımla bu işsizliğe çare bulunabilir mi?

EKO ANALİZ / Alaattin Aktaş [email protected] Türkiye, hızlı nüfus artışı dolayısıyla her yıl neredeyse bir milyon kişiye iş yaratmak durumunda olan bir ülke. Buna bir de tarım sektöründen diğer sektörlere yönelen işgücü de eklendiğinde yaratılması gereken iş daha da artıyor. Ancak, yatırımlarda, ortaya çıkan bu işgücünü karşılayabilecek artış bir türlü gerçekleşmiyor. Hatta, artış bir yana yatırımlarla yaratılacak istihdamda yıldan yıla gerileme görülüyor. Hazine Müsteşarlığı tarafından teşvik belgesine bağlanan yatırımların ortaya koyduğu tablo bu. Hem teşvik belgesi verilen yatırımlar yerinde sayıyor, hatta kimi zaman azalıyor, hem de yatırımlarda az istihdam yaratan enerjinin payı arttığı için istihdam sayısı geriliyor. 10.9 milyarlık teşvik Hazine verilerine göre, bu yılın ilk dört ayında 10.9 milyar YTL'lik yatırım için teşvik belgesi düzenlendi. Teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarında geçen yıla göre yüzde 3.1 gerileme var. Oysa geçen yılki tutar 2006'dan yüzde 2.7 fazlaydı. 2006'daki tutar ise, 2005'teki tutara fark atmış ve tam yüzde 99.4 artış göstermişti. Bu yıl ilk dört ayda 10.9 milyar YTL düzeyinde olan teşvik belgesine bağlanmış yatırım tutarı, iki yıl öncesinin, 2006'nın bile altında bulunuyor. 2006 yılının ilk dört ayında yaklaşık 11 milyar YTL'lik yatırıma teşvik belgesi verilmişti. Dörtte biri enerji yatırımı Enerji yatırımlarının toplam yatırımlar içindeki payı, genel olarak artan bir eğilim gösteriyor. Enerji yatırımları, 2005 yılının ilk dört ayında toplamda yalnızca yüzde 6.2 pay alıyordu. Sektörün payı 2006'da yüzde 11.1'e çıktıktan sonra geçen yıl yüzde 5.7'ye geriledi. Enerji yatırımlarında, bu yıl ise tam bir patlama yaşandı ve bu yatırımlar, toplamda yüzde 24.6 düzeyinde pay aldı. İlk dört ay itibariyle 2005 yılında 343 milyon YTL olan enerji yatırımları, 2006'da 1.2 milyar YTL'ye çıkmış, 2007'de ise 642 milyon YTL düzeyinde kalmıştı. Bu yıl ise teşvik belgesine bağlanan enerji yatırımları 2.7 milyar YTL'ye fırladı. İmalat kan kaybediyor Teşvik belgesine bağlanan enerji yatırımları özel sektörün bu alana ilgi duymaya başlamasıyla son yıllarda hızlı bir artış gösterirken, imalat sanayi yatırımları giderek geriliyor. 2006'nın ilk dört ayında 6.1 milyar YTL olan teşvik belgeli imalat sanayi yatırımları, geçen yıl 5.3 milyar, bu yıl ise 4.2 milyarda kaldı. İmalat sanayi yatırımları, bu gerileme eğilimine rağmen, toplamda yine de en çok payı alıyor. İmalatın toplamdaki payı 2005 yılında yüzde 54.3 olarak gerçekleşti; 2006'da yüzde 56.1'e çıkan pay, geçen yıl yüzde 46.9'a, bu yıl ise yüzde 38.6'ya indi. İstihdam geriliyor Enerji yatırımlarıyla çok az istihdam yaratılabiliyor. Son dönemde de enerji yatırımlarının artması, buna karşılık diğer sektörlerdeki yatırımların (madencilik hariç) azalması, istihdamda gerilemeye yol açıyor. Teşvik belgeli yatırımlarla 2006'nın dört ayında 57 bin kişilik istihdam öngörülüyordu. İstihdam, geçen yıl 48 bine, bu yıl ise 37 bine indi. Bu yılın ilk dört ayında verilen teşvik belgeleriyle yaratılacak istihdamın 18 bini imalat sanayi, 14 bini hizmetler, 2 bin 385'i madencilik, yaklaşık 2 bini enerji, 737'si ise tarım sektörü kaynaklı. İstihdam yaratmanın maliyeti Bir kişilik istihdam yaratmanın maliyeti, enerji sektöründe diğer sektörlere fark atıyor. Kuşkusuz bu değerlendirmeyi yaparken, özellikle enerjideki yatırımların istihdam amaçlı olmadığı gerçeğini unutmamak gerekiyor. Yatırım tutarı/istihdam dengesi, enerjide 1.4 milyon YTL'ye ulaşıyor. Oysa aynı denge hizmetlerde 254 milyon YTL, imalatta 231 milyon YTL, madencilikte 172 milyon YTL, tarımda ise 133 milyon YTL düzeyinde bulunuyor. Teşvik belgesine bağlanan tüm yatırımların toplamında ise bir kişilik istihdamın maliyeti 294 milyon YTL. Görünür işsiz 2.5 milyon Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre mart ayındaki işsiz sayısı 2.5 milyon. Ancak, bu rakam, "görünen" işsiz sayısına işaret ediyor. İşgücüne dahil olmayan 26.5 milyon kişi var. 26.5 milyon kişinin yaklaşık 2.2 milyonu "iş aramayıp, çalışmaya hazır olan" kesimden oluşuyor. 2.2 milyonun 722 bini de iş bulma umudu olmayan kesim. Türkiye'de ev işleriyle meşgul olarak gösterilen yaklaşık 12 milyon kişi bulunuyor. Bunların tümü ev hanımı değil. Lise ve dengi okul mezunu ve iş aramayan, dolayısıyla işsiz görülmeyen genç kızlar da bu grupta yer alıyor. Dolayısıyla, görünürdeki 2.5 milyon işsizin, aslında en az bir kat daha fazla olduğu, gerçek işsiz sayısının 4.5-5.0 milyon arasında bulunduğu belirtiliyor. Buna göre, işsizlik oranı da yüzde 20'ye ulaşıyor. Bu yatırımlarla çare bulmak olanaksız Elbette bütün yatırımlar teşvik belgesine bağlanmıyor, dolayısıyla teşvik belgeli yatırımların yaratacağı istihdam da tüm istihdamı göstermiyor. Ancak, teşvik belgeli yatırımlar bir gösterge oluşturuyor ve eğilim, bu yatırımların işsizlik sorununun hafifletilmesinde çok yetersiz kalacağı yönünde. Üstelik, istihdam deposu niteliğindeki imalat sanayinde yatırımlar azalıyor. Bu da istihdam kapasitesi ve işsizlik yönünden geleceğe umutlu bakılmasını önlüyor. Giderek derinleşme eğilimi gösteren global kriz sürecinde tüm işletmelerin adeta defansif bir yönetim anlayışına girmesi, genişlemekten özellikle kaçınmaları, önümüzdeki dönemde yurtdışındakine benzer işten çıkarmaların gündeme gelebileceği kaygısını da artırıyor. Bir yandan duraklayan yatırımlar, bir yandan yurtdışından bize yansıyacak kriz dolayısıyla istihdamda ortaya çıkabilecek daralma, işsizlik sorununun daha keskin hissedilmesi gibi bir olumsuzluğa yol açacakmış gibi görünüyor. YATIRIM TEŞVİK BELGELERİ (Ocak-Nisan) Tarım Madencilik İmalat Enerji Hizmetler Toplam Sabit Yatırım (YTL.) 2005 194.811.065 156.891.710 2.981.646.584 343.005.625 1.816.836.873 5.493.191.857 2006 162.352.859 166.863.410 6.140.535.250 1.216.688.746 3.264.446.277 10.950.886.542 2007 122.221.046 245.964.568 5.278.009.236 642.106.961 4.959.882.687 11.248.184.498 2008 97.894.525 409.978.156 4.208.659.826 2.681.800.000 3.504.346.867 10.902.679.374 Önceki Yıla Göre Değişim (%) 2006 -16,7 6,4 105,9 254,7 79,7 99,4 2007 -24,7 47,4 -14,0 -47,2 51,9 2,7 2008 -19,9 66,7 -20,3 317,7 -29,3 -3,1 Pay (%) 2005 3,5 2,9 54,3 6,2 33,1 100,0 2006 1,5 1,5 56,1 11,1 29,8 100,0 2007 1,1 2,2 46,9 5,7 44,1 100,0 2008 0,9 3,8 38,6 24,6 32,1 100,0 İstihdam (Kişi) 2005 1.675 2.197 29.359 116 23.434 56.781 2006 1.359 1.494 29.760 1.193 23.585 57.391 2007 958 2.011 30.178 1.403 13.033 47.583 2008 737 2.385 18.252 1.971 13.791 37.136 Kişi Başına Yatırım (YTL) 2005 116.305 71.412 101.558 2.956.945 77.530 96.743 2006 119.465 111.689 206.335 1.019.856 138.412 190.812 2007 127.579 122.310 174.896 457.667 380.563 236.391 2008 132.828 171.899 230.586 1.360.629 254.104 293.588 İthal Edilecek Makine ve Teçhizat Tutarı (1000 $) 2005 76.578 37.475 1.242.210 175.128 454.922 1.986.313 2006 37.770 56.580 2.583.658 517.148 873.050 4.068.206 2007 43.904 71.473 2.463.613 313.661 550.697 3.443.348 2008 22.358 119.492 2.033.953 1.187.081 956.070 4.318.954