Bu defa Er Ryan değil General Motor kurtarılmaya çalışılıyor
Şant MANUKYAN / İŞ YATIRIM
Austrian business cycle teorisi özetle başta merkez bankaları olmak üzere kamunun verdiği yanlış sinyallerle yapılan sermaye yatırımlarının bir kredi krizi ya da resesyon olarak ortaya çıktığını ve sorunlar temizlendikten sonra yeniden yatırım dönemi başlayacağını savunur. Yani bu teoriye gore 'düşük faiz, bol para, tasarrufa gerek yok' sinyalleri bunlara aldanan, bankalar ve yatırımcılar başta olmak üzere tüm kesimlerin hareketlerine bağlı olarak sermaye yanlış aloke edilir ve neticede bir kredi krizi /resesyon çıkar. Ortalık temizlendikten sonra yeniden doğru yatırım dönemi başlar. Bazı önemli ekonomistler bu teorinin yanlış olduğunu savunsa da gerek von Mises gerekse Hayek Büyük Depresyon konusunda önceden uyarmıştır.
Doğru olup olmadığına dair detaylı bir tartışma benim bilgi seviyemin çok daha üzerinde ancak konunun sadece bir "ekonomi teorisi" olmadığını ve özgürlükler, kamu otoritelerinin varlığı merkez bankalarının gerekli olup olmadığı gibi noktalara da değindiğini söylemek istiyorum.
Bundan bir iki ay önce Wall Street kurtarılmasın diyenlerin şimdi General Motors (GM) konusunda farklı bir tavır sergilediğini görüyoruz. Önce Wall Street Journal'de okuduğum bir analizi kısaltarak vermek istiyorum: GM'in ABD'de piyasa payı 42 yıl içinde yüzde 53'den yüzde 20'ye gerilerken şu anda Toyota yüzde 19 ve Honda yüzde 11 paya sahip. GM yüzde 20'lik payını 8 marka ile (Cadillac, Saab, Buick, Pontiac, GMC, Saturn, Chevrolet and Hummer) Toyota ve Honda ise sırası ile 3 ve 2 marka ile sağlamış. GM'in ülke çapında 7000, Toyotanın 1500 Honda'nın ise 1000'den az bayisi olduğu görülüyor. Yani Toyota ve Honda aynı oranda pazar payını daha küçük bir ürün yelpazesi ve aracı ağı ile sağlamış. GM'in satıcı sayısında azaltmaya gitmesi zor; zira eyalet kanunları bunu zorlaştırıyor.GM böyle bir adım attığı taktirde ciddi bir tazminat yükü altına girebilir.
Her 3 şirketin de fabrikalarında elbette ABD'li işciler çalışıyor. Ancak GM'in sendika olan anlaşmaları nedeni ile kapanan fabrikalarda veya otomasyon nedeni ile işsiz kalan çalışanlarını tam maaş ve yan ödemelerini karşılamak durumunda. Emeklilik sisteminden yararlanan kişi sayısı cari çalışan sayısından yüksek (tanıdık bir durum sanki?) ki Bloomberg'de 252 bin çalışan görüyorum. Boş duran fabrika vs'ler için bir zamanlar inşaat aşamasında çıkartılan ortaklık bonolarını ödeme zorunluluğu taşıyor.
Kısacası bir şeyler uzun zamandır yanlış yapıldığından GM küçülürken rakipleri Toyota ve Honda gibi şirketler ise büyüyor.
Şimdi tekrar geri dönelim. Kamu 25 milyar dolar veya 50 milyar dolar GM'e yardımda bulunacak. Çünkü aksi durumda bu yılı çıkartamayacak olan GM nefes alacak. Ancak yukarıda sayılan unsurlardan hiç biri düzeltilmemiş olacak. Şu anda hisse 3.36 dolardan işlem görüyor. Yani hissedar kötü yönetim nedeni ile zaten cezalandırılmış durumda. Şayet şirket 11'nci maddeye gidip iflas koruması altında yeniden yapılanarak saydığımız sorunlardan kurtulamazsa iyi para kötü paranın peşinden boşa atılmış olacak.Hemen rakamsal (kaynak WSJ) bir örnek veriyim: GM 1998-2007 arasında 310 milyar dolar yatırım yapmış bunun 128 milyarı amortisman için kalanı ise boşa harcanan sermaye.
Yukarıdaki sorunları iflas koruması olmadan çözmesi imkansız. GM kurtarılırken Circut City'nin neden 11'nci madde kapsamına girmesiniyse tam olarak açıklamak zor. GM'e verilen para kamunun sermayeyi yanlış kullanmasının bir örneği. Şayet Amerikalı bir şirket araba yapamıyor ise alternatifleri arasında bunu Japon bir şirkete bırakmak veya yeniden reorganize olmak bulunuyor. Yoksa cari yapısı sağlammış gibi özel sektörün asla vermeyeceği bir miktarı kamu sağlarsa sadece sermaye yine yanlış aloke edilmiş ve kriz sadece biraz ileriye ötelenmiş olacak.
2002'de kamunun devlet silolarına 10K ton yarı iletken, chip vb stoklayarak teknoloji şirketlerine destek vermediği gibi şu anda da neyi neden destekleyeceğini belirlemesi ve sağlam durması gerekiyor. Aksi taktirde 2002 yılında olması gereken düzeltmenin faizleri 1e indirerek tasarrufcuya "elinde para tutma zarar edersin", bankaya "kredi aç para gani", iş adamına "talep arkadan gelir kredi bol sen yatırım yap", tüketiciye "bu mortgage faizlerini bir daha bulamazsın konutlar da pek ucuz", yatırımcıya "AAA devlet tahvili yüzde 3 getiriyor sen AAA olupta her nasılsa yüzde 4.5 getiren MBSlere yatırım yap" denilerek 2008'e ötelendiği gibi şimdi de "GM aslında iyi bir iş modeli, daha önce regülasyon koyamadık ama nedense bu kez başarılı olacağımıza inanabilirsiniz" vs vs diyerek şu anda görmemiz gereken dibi 20xx tarihine ötelemesinden öte başka bir şey görmemiş olacağız.