BRICS ortak para birimi mümkün mü?

Rusya’da gerçekleşen BRICS Dışişleri Bakanları Toplantısı nedeniyle gözler bir kez daha bu gruba çevrildi. Hatırlanaca­ğı üzere sene başında BRICS Mısır, Etiyop­ya, İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin katılımıyla bir genişleme süreci başlatmıştı.

Sayıları 30’u bulan ülke­nin daha BRICS üyeliğine talip olduğu id­dia ediliyor.BRICS genişliyor genişlemesi­ne ancak örgütün uluslararası alandaki et­kinliğinin üye sayısına paralel olarak artıp artmadığı tartışmalı. Bu elbette çok şaşırtı­cı değil. Sadece Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan beşli yapıda bile üye ülkeler arasındaki çıkar ve kapasite farklılıkları, BRICS’in kolektif hareket etme becerisini sınırlıyordu.

Üyelik tabanı geniş­ledikçe bu tür kısıtlar daha da belirginleşe­cektir.Son dönemde BRICS’in uluslararası etki arayışının merkezinde ortak para biri­mi tartışmaları var. BRICS para birimi fik­ri, özellikle uluslararası rezerv para doların hâkimiyetinin sona ermesi gerektiğini dü­şünen kesimde epey alıcı buluyor.Peki bu mümkün mü? Ortak bir para birimi oluştur­manın gerekli ve yeterli ön koşulları BRI­CS’te mevcut mu? Alternatifler neler?

BRICS para biriminin önündeki engeller

Her şeyden önce ortak para birimi oluş­turmak kompleks bir süreç. Euro örneğin­de görüldüğü üzere, ekonomik yapıları bir­birine benzer ülkeler arasında bile ciddi bir uyumlulaştırma gerektiriyor. Ekonomik bü­yüklükleri, gelişmişlik seviyeleri çok fark­lı bir grup ülkenin benzer ölçekte bir dönü­şümü gerçekleştirmesi zor. Buna BRICS’in tam olarak hangi kriterlere göre ilerlediği belli olmayan genişleme sürecini de ekler­sek, gereken koordinasyon kapasitesini ya­kalamak neredeyse imkânsız.

İkinci olarak, BRICS ülkelerinin pek çok konuda olduğu gibi ortak para birimi mese­lesinde de aynı çizgide durmadıklarını görü­yoruz. Uluslararası finansal ağlardan izole edilmiş bir Rusya ile büyüme stratejisi ulus­lararası sisteme entegrasyona dayalı Hin­distan’ın ortak bir finansal yapıda buluşma­ları zor. Keza jeopolitik rakipler konumun­daki Çin ile Hindistan’ın bir araya gelmeleri de gerçekçi değil.

Üçüncü kısıtlayıcı faktör, BRICS üyelerinin egemenlik endişeleri. Or­tak para birimi, en geniş anlamıyla, ulusal hükümetlerin para politikaları üzerinde­ki kontrollerinden kısmen de olsa vazgeç­meleri anlamına gelir. Ortak para birimi­ne geçişin üretmesi umulan faydanın, para politikası üzerindeki kontrolün azalması­nın getireceği maliyet ile karşılaştırmalı ele alınması beklenir ki bu pek çok aktör için ortak para biriminin cazibesini azaltacaktır.

Öngörülebilir gelecekte alternatifler neler?

Bir seçenek, IMF’in Özel Çekme Hakkı (Special Drawing Rights, SDR) enstrüma­nına benzer bir BRICS para birimi sepe­ti oluşturulması. 1970’ten beri uygulanan SDR uluslararası likiditeyi arttırmayı amaç­layan bir tür rezerv aracı. SDR örneğinden yola çıkarak BRICS üyeleri arasında tica­ri ve finansal denkleştirmeler için bir sepet para birimi oluşturulabilir. Ancak bunun için yine SDR örneğinde olduğu gibi ulusal para birimlerinin sepetteki ağırlığını belir­lemek gerekir ki bu noktada BRICS ekono­mileri arasındaki dengesizlikler politik bir kısıt olarak karşımıza çıkar.

BRICS’in son dönemde en çok üzerinde durduğu seçenek ise blokzincir tabanlı bir ortak ödeme sis­temi kurulması. Uluslararası ödemeleri ko­laylaştıracak bir dijital platform, ortak para biriminden beklenen pek çok faydayı sağla­dığı gibi, sisteme katılım için nispeten dü­şük bir giriş maliyeti sunabildiği ölçüde yeni üyeler için cazip bir alternatif olabilir. An­cak bu konuda henüz çok mesafe alınamadı. 2018'te ortaya atılan BRICS Pay’in tam ola­rak ne zaman uygulanabileceği belirsiz.

Uygulamadaki kısıtlara rağmen ortak para biriminin gündemde olmasının esas nedeni bu olgunun BRICS’in uluslararası sisteme yönelik eleştirilerinin dayanak noktası ha­line gelmiş olması. Birbirine benzemeyen ekonomileri ortak bir finansal çerçevede bir araya getirmenin zorlukları ortada. Bu zor­lukların bir bölümü teknik çözümlerle aşıla­bilir. Ancak uluslararası rezerv para statüsü, son kertede, güven olgusuna dayanıyor. BRI­CS para biriminin ya da ödeme sisteminin uluslararası arenada ne kadar kabul görece­ği arkasında duran siyasal ve ekonomik güce duyulan güvene bağlı.