Bölgesel teşvikler işe yaradı  

2012 yılında uygulamaya konulan ve ekonomik açıdan geri kalmış illere pozitif ayrımcılık içeren yeni teşvik sisteminin 11 yıllık uygulamasında önceki eş döneme göre “reel” bazda 2,5 katlık yatırım artışı kaydedilirken, teşviklerin en yoksul 6’ncı bölge illerinde emek-yoğun yatırımları canlandırarak rekor düzeyde istihdam artışına yol açtığı belirlendi. İstihdam olanakları kıt illerden sanayileşmiş bölgelere göçleri tetikleyerek nüfusun daha çok İstanbul, Kocaeli, İzmir, Bursa, Ankara gibi illerde yoğunlaşmasına yol açan bölgesel gelişmişlik farklarını azaltma, ekonomik olarak geri kalmış illerde yatırımları canlandırarak istihdam olanaklarını artırma ve illerin üretim ve ihracat potansiyellerini yükseltme hedefiyle hazırlanan yeni teşvik sistemi, 2012 yılı başından geçerli olmak üzere Haziran 2012’de Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmişti.

Yeni sistemde 81 il, kişi başına gayri safi milli hasıla bazında gelişmişlik düzeylerine göre 6 “bölge”de toplanarak teşvikler “En geri kalmışa en fazla” esasına göre derecelendirilmiş, ayrıca bazı büyük ölçekli, öncelikli ve stratejik yatırımlara avantajlar sağlanmıştı.

Toplam yatırımda 2,5 katlık reel artış

Aylık bazda tutulan teşvik istatistiklerine göre, 2012 başından 2022 sonuna kadar geçen 11 yıllık sürede toplam 74 bin 206 yatırım için teşvik belgesi alındı, bu belgeler kapsamında teşviğe bağlanan yatırım tutarı 2 trilyon 639,5 milyar liraya ulaştı. Bu yatırımlarla 2 milyon 433 bin 540 kişilik istihdam yaratılması öngörüldü.

Yeni teşvik sistemi döneminde alınan toplam teşvik belgesi sayısı önceki 11 yıllık döneme göre yüzde 143,5, yatırımların cari tutarı cari olarak yüzde 1.022,8, yatırımlarda öngörülen istihdam da yüzde 91,6 artış gösterdi. Her yıl için teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarları Aralık 2022 itibarıyla oluşan TÜFE bazında birikimli enflasyonla güncellendiğinde 2001-2011 döneminde düzenlenen belgeler kapsamındaki tüm yatırımların güncel değerinin toplamı 2 trilyon 39,6 milyar; 2012-2022 döneminde belgeye bağlananların toplam tutarı ise 7 trilyon 290,1 milyar lira olarak hesaplandı. Buna göre yeni dönemde düzenlenen teşvik belgeleri kapsamındaki yatırımların tutarı, önceki eş döneme göre reel bazda yüzde 257,4 oranında artış gösterdi.

6’nci bölgede rekor artış

 “En geri kalmışa en fazla teşvik” esasına dayalı yeni sistemde teşvik belgesi sayısı, yatırım tutarı ve yaratılacak istihdam bazında en yüksek artışlar, Doğu ve Güneydoğu’daki 16 ili kapsayan 6’ncı bölgede kaydedildi. Bölgede yer alan Adıyaman, Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkâri, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak, Van illerinde gerçekleştirilecek yatırımlar için 2012- 2022 döneminde alınan teşvik belgesi sayısı önceki eş döneme göre yüzde 518 artışla 8 bin 849’a ulaştı.

Bu belgeler kapsamında gerçekleştirilecek yatırım tutarı cari olarak yüzde 1.807 artışla 104,7 milyar liraya ve yatırımlarla yaratılacak istihdam da yüzde 1.407 artışla 537 bin 795 kişi düzeyine yükseldi. 2001-2011 dönemini kapsayan önceki eş dönemde bu bölgeye yönelik sadece 1.432 teşvik belgesi alınmış, belgelerde öngörülen yatırım tutarı sadece 5,5 milyar lira, yaratılacak istihdam 35 bin 679 kişi olmuştu.

6’ncı Bölge, anılan dönemde en gelişmiş 9 ilin ardından, teşvik belgeli yatırımlarla en fazla istihdam yaratılacak ikinci bölge oldu. 1’inci Bölgede yüksek tutarlı, az istihdam yaratan teknoloji yoğun ve enerji yoğun yatırımlara karşılık, 6’ncı bölgede genelde emek-yoğun yatırımların ağırlıkta olmasının rolü bulunuyor. Kıyaslanan dönemlere göre 6’ncı bölgenin teşvik belgelerinden aldığı pay yüzde 4,7’den yüzde 11,9’a, yatırım tutarındaki payı yüzde 2,3’ten yüzde 4’e, yaratılacak istihdamdaki payı ise emek-yoğun yatırımların ağırlığı dolayısıyla yüzde 2,8’den yüzde 22,1’e çıktı.

Önceki baz dönemde belge sayısı, yatırım tutarı ve yaratılacak istihdamda en düşük payları alan 6’ncı bölge, yeni dönemde belge sayısında 4’üncü, istihdamda 2’nci sıraya yükselirken, yatırım tutarında ise yine sonda yer aldı.

Yine en çok yatırım en gelişmiş 9 ile

Yeni teşvik sisteminde, İstanbul, Kocaeli, Ankara, İzmir, Bursa, Antalya, Eskişehir, Muğla ve Antalya olmak üzere en gelişmiş 9 ili kapsayan 1. Bölge, yatırımlardan en fazla payı almaya devam etti. Bu bölgede gerçekleştirilecek yatırımlar için son 11 yılda alınan teşvik belgesi sayısı 2001-2011’i kapsayan önceki eş döneme göre yüzde 112,4 artışla 28 bin 694’e, belgelerdeki yatırım tutarı cari olarak yüzde 873, reel bazda 209artışla 1 trilyon 143,9 milyar liraya, öngörülen istihdam da yüzde 37,2 artışla 854 bin 801 kişi olarak gerçekleşti. 1’inci Bölgeye yönelik teşvik belgesi sayısı ve yatırım tutarı söz konusu dönemlere göre 6 bölge içinde en düşük artışları kaydetti. Bu illerin toplam teşvik belgesi sayısında önceki dönem yüzde 44,3 olan payı yeni dönemde yüzde 38,7’ye, yatırım tutarındaki payı yüzde 50’den yüzde 43,3’e, yaratılacak istihdamdaki payı da yüzde 49,1’den yüzde 35,1’e geriledi.

Başlıca teşvik unsurları

Teşvik belgeleri kapsamında destek unsurlarından yararlanabilmek için asgari sabit yatırım tutarının 1 ve 2’nci bölgelerde en az 3 milyon, diğer bölgelerde ise 1,5 milyon TL olması gerekiyor. 2022 yılında Yatırım Teşvik Belgesi kapsamında uygulanan destekler şöyle:

KDV İstisnası: Yerli üretimi bulunan makine teçhizat için yüzde 18 KDV ödenmiyor.

Gümrük Vergisi Muafiyeti: İthal temin edilmesi planlanan makine teçhizat için hem KDV hem de Gümrük Vergisi muafiyeti uygulanıyor. Vergi İndirimi: Kurumlar veya gelir vergisi mükellefi yatırımcılar için toplam yatırım tutarı üzerinden uygulanıyor. Bu destek kapsamında 2022 yılı içerisinde yapılacak yatırım harcamaları için vergi indirimi oranı yüzde 100 oranında, yatırıma katkı oranı ise yatırımın yer aldığı bölgenin puanına 15 puan eklenmek suretiyle uygulanacak.

 SGK Primi İşveren Hissesi Desteği: Bölgelere göre değişen sürelerle ve üst sınırlarda uygulanıyor.

SGK Primi Desteği: Yalnızca 6. bölgede yatırımları için 10 yıl süreyle uygulanıyor.

Gelir Vergisi Stopajı Desteği: SGK Primi Desteği gibi bu da yalnızca 6. bölgede 10 yıl süreyle uygulanıyor.

Faiz Desteği: Teşvikli yatırımlar için kullanılacak kredilerin faizi, yatırımın bulunduğu bölgeye göre değişen oranlarda destekleniyor.

Yatırım Yeri Tahsisi: Hazine arazileri üzerinde 49 yıllığına kurulacak irtifak hakkı ile yatırım yeri tahsis ediliyor.

 Gelişmişlik düzeyine göre sınıflandırma

Teşvik sistemi kapsamında illerin gelişmişlik düzeyine göre sınıflandırılması ile oluşan 6 bölge şöyle:

1. Bölge: Ankara, Antalya, Bursa, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Muğla, Tekirdağ.

2. Bölge: Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bolu, Çanakkale, Denizli, Edirne, Isparta, Karabük, Kayseri, Kırklareli, Konya, Manisa, Sakarya, Yalova.

3. Bölge: Adana, Burdur, Düzce, Gaziantep, Karaman, Kırıkkale, Kütahya, Mersin, Samsun, Trabzon, Rize, Uşak, Zonguldak.

4. Bölge: Afyonkarahisar, Aksaray, Amasya, Artvin, Bartın, Çorum, Elâzığ, Erzincan, Hatay, Kastamonu, Kırşehir, Malatya, Nevşehir, Sivas.

5. Bölge: Bayburt, Çankırı, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Kahramanmaraş, Kilis, Niğde, Ordu, Osmaniye, Sinop, Tokat, Tunceli, Yozgat.

6. Bölge: Adıyaman, Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkâri, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak, Van