Bölgesel teşvik, istihdamda 6. Bölge dışında başarısız
2009 yılından bu yana 5 yıldır teşvikte hem bölgeleri, hem sektörleri hedef alan bir sistem uygulanıyor. Yoksul bölgelere yapılacak yatırımlara, gelişmiş illere yapılan yatırıma göre çok daha yüksek avantajlar sağlanıyor. Bu değişikliklerin en temel amaçlarından birisi yoksul illerde istihdamın ve işgücüne katılımın artırılmasıydı. Yatırımların gelişmiş yerlerden yoksul bölgelere kayması, gelişmiş yörelerdeki yoğunlaşmanın durdurulması amaçlanıyordu.
Bölgesel sektörel teşvik sisteminin istihdamda amaçlarına ne ölçüde hizmet ettiğini görmek için TÜİK verilerinden hareketle teşvik bölgelerine göre istihdam göstergelerini hesaplamak için özel bir çalışma yaptık. Bu çalışma bölgesel teşvik sisteminin en yoksul illerden oluşan ve en yüksek teşvik oranlarının uygulandığı 6. Bölge’de işe yaradığını, ancak diğer bölgelerde hedefl enen sonucu doğurmadığını gösteriyor.
Bölgesel teşvik sistemi istihdamda en yoksul illere yararken, ikinci derecede yoksul illerin yer aldığı 5. Bölge’nin aleyhine çalışmış. 5. Bölgede 2013’te istihdam 2012’ye göre yüzde 1.91, 2011’e göre yüzde 2.18 düşmüş. Oysa 6. Bölge’de istihdam 2012’ye göre yüzde 8.67, 2011’e göre yüzde 7.53 artmış durumda. Türkiye’de toplam istihdam ise 2012’ye göre yüzde 2.83, 2011’e göre yüzde 5.86 arttı.
Bu alanda en önemli gösterge olan istihdam oranında da benzer bir durum var. Çalışanların, çalışma çağındaki nüfusa oranı olan istihdam oranı, Türkiye için 2013’te 2011’e göre 0.9 puan, 2012’ye göre 0.5 puan arttı. 6. Bölge’de istihdam oranı artışı 2011’e göre 1.11 puan, 2012’ye göre 2.54 puanı buluyor. En yoksul illerde 2012’ye göre istihdam oranı artış hızı Türkiye ortalamasının 5 katına ulaşmış. Buna karşın ikinci derecede yoksul illerde istihdam oranı, artmak bir yana 2011’e göre 2.35 puan, 2012’ye göre 1.38 puan düşmüş.
5. Bölge’de istihdam gerilerken işgücüne katılım oranının da düşmesi, iş bulma umudunu yitirenlerin hızla arttığını gösteriyor. 5. Bölge’de işgücüne katılım oranı, 2011’e göre 2.64 puan, 2012’ye göre 1.21 puan düşmüş. Buna karşın 6. Bölge’de işgücüne katılım oranı 2011’e göre 3 puan, 2012’ye göre 4.64 puan artmış.
Orta derecede gelişmiş illerin yer aldığı 3. ve 4. Bölge’nin de bazı göstergelerinde olumsuz yönde gelişmeler var. 3. ve 4. Bölge’de istihdam oranı 2012’ye göre sırasıyla 0.18 puan ve 0.67 puan geriledi. 3. Bölge’de istihdam 2012’ye göre sadece yüzde 0.34 artarken, 4. Bölge’de istihdam yüzde 0.25 gerilemiş. 3. Bölge’de işgücüne katılım oranı 2012’ye göre 0.05 puan, 4. Bölge’de ise 0.30 puan düşmüş.
Bölgesel teşvik sistemi, gelişmiş illerdeki yoğunlaşmayı frenlemede de başarısız kalmış. Çünkü en gelişmiş illerin yer aldığı 1. Bölge’deki istihdam artışı, Türkiye ortalamasının hala çok üzerinde ve en yoksul 6. Bölge ile yarışıyor. 1. Bölge’de istihdam artış hızı da, istihdam oranındaki artış da Türkiye ortalamasının iki katını buluyor.
Tahminler nasıl üretildi?
TÜİK il bazında sadece işgücüne katılım oranı, istihdam oranı ve işsizlik oranı verilerini açıklıyor. Teşvik bölgelerine göre istihdam verilerini hesaplayabilmek için il düzeyinde işgücü ve istihdam sayılarını tahmin etmek gerekiyor. Bunun için de öncelikle il bazında 15 yaş ve üzerindeki kurumsal olmayan nüfusu tahmin etmemiz gerekiyor. Bu tahmini yapabilmek için TÜİK’in 26 bölge bazında açıkladığı istihdam verilerinden 26 bölge için 15 yaş üzeri için kurumsal olmayan nüfusun toplam nüfusa oranını hesapladık. Bu oranın ilgili bölgeye dahil illerin tamamında eşit düzeyde olduğunu varsaydık. Buradan elde ettiğiniz oranla il bazında kurumsal olmayan nüfusu tahmin ettik.İllerin işgücüne katılım oranı ile tahmin ettiğimiz kurumsal olmayan nüfus rakamını çarparak işgücü sayısına ulaştık. Buradan da istihdam ve işsiz sayılarını hesapladık. Daha sonra 6 teşvik bölgesinde yer alan illerin işgücü, istihdam ve işsiz sayılarını ayrı ayrı toplayarak teşvik bölgelerinin istihdam, işsizlik ve işgücüne katılım oranlarını hesapladık.
