Bitcoin çılgınlığı
Son 1 aydır ‘bitcoin’ fiyatları inanılmaz bir oynaklık göstermekte. Seneye 1000 dolar düzeyinden başlayan bitcoin haziranda 3 bin dolarları gördükten sonra ağustos başında 5 bin dolara ulaştı. Ancak önce Çin’in şirketlerin kripto paralarla tahvil ihracına izin vermemesi ve bitcoin büfelerini kapatmaya başlaması, ve sonrasında JP Morgan CEO’su Jamie Dimon’ın bitcoin’in 17. Yüzyılda Hollanda’da meydana gelen Lale Çılgınlığı’nı (Tulip Mania) hatırlatan spekülatif bir balon olduğu iddiası ‘bitcoin’ fiyatının 2 hafta gibi kısa bir süre içerisinde 3 bin 200 dolarlara düşmesine sebep oldu. Son bir haftadır bir miktar toparlanma söz konusu olsa da fiyat halen 4 bin doların altında.
Öncelikle kısaca ‘bitcoin’ nedir sorusunu cevaplarsak: ‘Bitcoin’ 8 yıl önce gerçek adları bilinmeyen ancak kendilerine Satoshi Nakamoto takma ismi veren bir grup programcı tarafından yaratılarak açık kaynaklı bir yazılım olarak piyasaya sürülen bir dijital para birimi. Her ne kadar geleneksel alım satım işlemlerine oranla payı hâlâ çok düşük olsa da bugünlerde ayda yaklaşık 30 milyon bitcoin işlemi gerçekleştirilmekte. (Bitcoin hesabı bulunan kişi sayısının ise 3-6 milyon arasında olduğu tahmin edilmekte.) Bitcoin ile gerçekleştirilen işlemler merkezi bir takas kuruluşu olmadan doğrudan alıcı ve satıcı arasında (peer-to-peer) gerçekleşmekte. Böyle olduğu için de bütün işlemlerin ve bitcoin sahiplerinin hesaplarının güvenilir bir sistem ile takip edilmesi bitcoin’in başarısı için son derece elzem. Bu noktada ‘blockchain’ teknolojisi devreye girmekte.
‘Blockchain’in sözlük anlamı ‘makaralı (bisikletlerde kullanılan türden) zincir’. Bugüne kadar yapılan tüm bitcoin işlemlerini kapsayan bu sanal zincire yaklaşık her 10 dakikada bir ‘bitcoin madencileri’ tarafından bir makaralı halka (blok) daha ilave ediliyor. Son 10 dakika içinde gerçekleştirilen tüm bitcoin işlemlerini kapsayan bu dijital bloklar sistemin dağınık veri tabanı (distributed database) yapısı sayesinde tüm kullanıcılar tarafından paylaşılıyor. Böylece merkezi bir aracının ve gözetimin olmadığı bir ortamda işlemlerin güvenliği ve güvenilirliği sağlanmış oluyor. Blockchain teknolojisi bitcoin’in başarısı için çok önemli olmakla birlikte sadece bitcoin ile kullanılmak için yaratılmış bir teknoloji kesinlikle değil. Bugünlerde pek çok finans ve finans- dışı şirket bu teknolojiyi kendi ihtiyaçları için kullanmanın yollarını arıyor.
Bitcoin savunucularının en büyük iddiası diğer para birimleri ve ödeme metotlarının aksine bitcoin’de işlem maliyetlerinin olmaması. Ancak bitcoin’in yaygın kullanımı için bu ne çok geçerli, ne de çok doğru bir iddia. Doğru değil çünkü veritabanlarını tutan ‘bitcoin madencileri’ bu hizmetleri karşılığında bitcoin kazanıyorlar. Bitcoin arzının artması yoluyla gerçekleşen bu ödeme aynı zamanda bitcoin sahiplerinin varlıklarının sulandırılması anlamına geliyor. Ayrıca çok geçerli bir iddia da değil. Çünkü günümüzde dijital sistemlerin gelişmesi ile konvansiyonel ödeme araçları ile yapılan işlem maliyetleri de oldukça düşmüş durumda.
Bir finansal enstrümanın ‘para’ statüsünü kazanabilmesi için 3 özelliğe sahip olması gerekir: 1- Ticari işlemlerde bir ödeme (mübadele) aracı olarak kullanılabilmesi, 2- Mal ve hizmetlerin değerini ölçen sabit bir değer ölçü birimi olması, 3- Tasarruf aracı olması. Bitcoin birinci işlevi yerine getirirken özellikle yüksek oynaklığı nedeniyle ikinci ve üçüncü işlevlerde ciddi şekilde aksıyor. Peki, bir paranın işlevlerinin tümüne sahip olmamasına ve işlem maliyeti açısından da çok fazla bir avantajı olmamasına rağmen neden bitcoin belirli çevreler tarafından kabul görüyor ve kullanım alanı gün geçtikçe genişliyor? 2 önemli sebebi var: Birincisi sağladığı görünmezlik (anonimite) sayesinde bitcoin’in illegal işlerde kullanmaya oldukça yatkın bir para birimi oluşu. İkincisi ise spekülasyon yapmak isteyen kişilere uygun yapısı. (Aynı zamanda ‘bitcoin’in Ponzi oyununu andıran bir yapısı da var.
Bitcoin’i pazarlayanlar bu sistemin ilk destekçilerinin aldıkları risk nedeniyle sonradan gelenlere göre sahip oldukları bitcoin’ler üzerinden zengin olmasının doğal olduğunu iddia etmekte. Bitcoin’in bu şekilde devamlı değer kazanmasını destekleyen diğer bir özelliği de arz miktarının 21 milyon birim ile sınırlanacak olması.) Bitcoin'in konvansiyonel para birimlerinin yerini alması durumunda günümüzde sistemin dalgalanmalarına karşı kullanılan en önemli iktisadı silah olan para politikasının işlerliğini de ortadan kaldıracak. Şu anda hâlâ bitcoin’in toplam işlemlerden aldığı pay çok küçük ve göz ardı edilebilir seviyelerde. Ancak payının artması durumunda üzerinde kontrollerin artacağından ve anonim özelliğinin kaybolacağından kimsenin şüphesi olmasın. Bitcoin diğer kriptoparalarla birlikte marjinal bir alternatif olarak yaşayabilir. Ama bugünkü ‘fiyat’ para sistemini ele geçireceğini düşünmek fazla hayalperestlik olacaktır.