Bir yıl önceden bugünü görebilmek...

31 Mart 2015, Türkiye için çok istisnai bir tarih. O gün tüm Türkiye'de elektrik kesilmişti, hepimiz hatırlıyoruz. Aradan bir yıl geçti ve biz bu kesintinin nedenini hala tam olarak çözebilmiş değiliz. Konumuz kesinti değil elbette. Bizi bir yıl öncesine döndüren, bu kesinti dolayısıyla günlük yazımızı İstanbul'a gönderebilmek için yer arayışına girdiğimizi hatırlamak. 

İnternet bağlantısı için seçtiğim yer Ankara Radyosu olmuştu. Hem geçen yıl salı günleri konuk oluyordum radyoya, o gün de program vardı, biraz erken giderek yazımı orada yazmış ve gazeteye göndermiş, sonra da yayına girmiştim.

Geçen yıl 1 Nisan'da çıkan yazımın konusu yine GSYH olmuştu. Her yıl mart ayının son gününde bir önceki yılın GSYH gerçekleşmesi açıklanıyordu, dolayısıyla geçen yıl da 2014 verileri ilan edilmişti. Ama o günkü yazımda 2014 gerçekleşmesini irdelemekten çok, 2015'te ne olabileceği üstünde durmayı tercih etmiştim.

Tarih 31 Mart 2015'ti, 2015 yılına ilişkin henüz önemli bir veri oluşmuş değildi. Dolayısıyla yıllık büyümeye ve oradan hareketle kişi başına gelirin ne olacağına dönük tahmin yapmaya elverişli bir ortam yok gibi görünüyordu. Ama yine de elde çok sağlam bir veri, bir dayanak noktası vardı. Döviz kurundaki hızlı artış, 2015 yılında nasıl bir gidişat olacağını iyi kötü ta o günden ortaya koymaktaydı. 2014 yılında 10 bin 404 dolar olan (revize sonucu son düzey 10 bin 395 dolar) kişi başına gelirin 9 bin dolarlara gerileyeceği anlaşılıyordu. İşte biz de tam bir yıl önce bugün, 2015 yılında kişi başına gelirin patinaj yapmanın da gerisine düşüp 9 bin 739 dolara inebileceğini yazmıştık.

TÜİK dün 2015 yılına ilişkin GSYH verilerini açıkladı. Oranlarda hiç sürpriz yok. Türkiye son çeyrekte yüzde 5.7 büyüdü, yılın tümündeki büyüme de tahmin edildiği gibi yüzde 4 oldu. 

Ama TÜİK'in dün yaptığı açıklama gösterdi ki, biz kişi başına gelir tahminimizde iyimser kalmışız. Bu iyimserliğimiz, 2015 yılındaki dolar gerçekleşmesini daha düşük tahmin etmemizden kaynaklandı. Bizim tahminimiz mart sonundaki tahmindi, oysa daha sonra köprülerin altından çok sular aktı. Dolar 2015 yılı ortalamasında 2.72 olarak gerçekleşti ve buna dayalı olarak yapılan hesaplama da kişi başına gelirin geçen yıl 9 bin 261 dolara kadar inmesine yol açtı. Yani kişi başına gelir, 2014'ten 2015'e tam 1.134 dolar azaldı.  

Son altı yılın en kötüsü 

Kişi başına gelir, geçen yıl indiği 9 bin 261 dolarla son altı yılın en düşük düzeyine gerilemiş oldu. 2009 yılında 8 bin 561 dolar olarak gerçekleşen kişi başına gelir 2010 yılıyla birlikte 10 bin doların üstüne çıktı ve geçen yıla gelinceye kadar hep bu düzeyde seyretti. Kişi başına gelir, rekor düzeye 10 bin 822 dolarla 2013 yılında ulaşmıştı. 

Daha sonra iniş başladı ve 2014 yılı 10 bin 395 dolarla, geçen yıl da 9 bin 261 dolarla kapatıldı.

2016 hedefi makul de...

2016-2018 dönemine ilişkin orta vadeli programda 2016 yılının kişi başına geliri 9 bin 364 dolar olarak öngörüldü. Bu rakam, 2015'in 9 bin 286 dolarlık gerçekleşme tahminine göre de, 9 bin 261 dolarlık gerçekleşmesine göre de makul bir düzey. 2016 için öngörülen kişi başına gelir, geçen yılın gerçekleşmesine göre yüzde 1.1'lik bir artış hedeflendiğini gösteriyor.

Orta vadeli programda bu yılın ortalama dolar kuru 3 lira olarak öngörüldü. Yılın ilk üç ayındaki ortalama kur ise 2.94 oldu. 9 bin 364 dolarlık kişi başına gelir, ortalama kurun 3 lira olacağı varsayımıyla hesaplanan bir düzey. Eğer ortalama kur 3 liranın altında kalırsa, örneğin yılın tümünde 2.94 olursa kişi başına gelir 9 bin 550 dolar olarak gerçekleşecek demektir. Yok eğer önümüzdeki aylarda kur belirgin bir ivme kazanır ve yıl ortalaması 3 liranın üstüne çıkarsa bu kez de kişi başına gelir öngörülen düzeyin altında kalacaktır.

Elbette kişi başına gelirin düzeyini belirleyen tek etken dolar kuru değil. Cari fiyatlara göre GSYH'nin düzeyi de önemli. 2016 yılında cari fiyatlara göre GSYH 2.2 trilyon lira, 3 liralık ortalama kura göre de dolar bazlı GSYH 736 milyar dolar olarak öngörülüyor. 

Ama ya doları zıplatırsak?

2016 hedefleri makul olmaya makul de, öyle görünüyor da, biraz önce de belirttik bu hedeflerin tutması cari fiyatlarla 2.2 trilyon liralık bir GSYH gerçekleşmesine ve kurun yıl ortalamasında 3 lirada kalmasına bağlı. GSYH büyüklüğünde çok büyük bir sapma olmayabilir, ama dolar için aynı rahatlıkla konuşmak biraz zor. Yine dönüp dolaşıp Merkez Bankası'nda oluşacak yeni yönetime ve sonrasında izlenecek para politikasına geliyoruz. 19 Nisan'da başkanlık koltuğuna oturacak isim ve sonrasında oluşacak yeni yönetim ölçüsüz bir faiz indirme operasyonuna girişti mi, seyreyleyin doların nerelere gideceğini. 

GSYH 2.2 trilyon lira olarak gerçekleşirken dolar kurunda yıl ortalaması 3 lira değil de 3.1 lira olursa kişi başına gelir 9 bin 58 dolara inecektir. Yok eğer doları 3.2 liraya zıplatma becerisini gösterirsek, bu sefer kişi başına gelir 9 bin doların da altına gerileyecek ve 8 bin 775 dolar olacaktır.