Bir dakika ben bu durakta ineyim

Yeni dünyayı, eski dünyanın kodlarıyla kurmaya çalışıyoruz. Sürekli değişimden söz ediyor ama nedense bir santim sağa sola kıpırdamıyoruz. Genel olarak baktığımda gördüğüm resim bu. Bana katılmayabilirsiniz, baş döndüren bir hızla değiştiğimizi savunabilirsiniz. Haksız sayılmazsınız. Değişimden anladığımızı sorgulayalım derim.

Dünya İngilizce, Fransızca, Çince ya da Türkçe gibi bilinen dillerden başka diller konuşuyor. Aynı dili konuşan farklı kitleler birbirlerini anlamakta güçlük çekiyor. Bunu X Y Z jenerasyonu olarak açıklamak kolaycılık olur. Konuştuğumuz dillerin farkını aktarmama yardımcı olan genç bir kadınla tanıştım: Ayşe Sabuncu. Türkiye’de ve ABD’de iyi okullarda okumuş, kağıt üzerinde çok arzulanan bir hayat için özenle yetiştirilmiş. Bankacılık, New York, küresel finans… Etiketlerimizin hakim olduğu yolda arabadan inmiş. Durmamış, başka vasıtayla başka istikamete gitmeye karar vermiş. Hayata kendi bildiği gibi dokunmak “etki” yaratmak istiyor. Türkiye’ye dönmüş “etki yatırımı” konsepti üzerine faaliyet gösteren küresel oluşum Impact Hub’ın kurucusu olmuş. Yeni bir finans enstrümanı olan etki yatırımı ve felsefesini anlattı. Sistemi sizin de dikkatinize sunmak istiyorum.

Özeti şu; para kazanmak her zaman önemli, yatırımları doğru alanlara yönlendirmek gerek. Sonuçsuz yatırım olmamalı. Burada yeni olan sonucu hangi para biriminde almak istediğinize karar vermek. Köşeyi döneyim diyebilirsiniz, kimse yapma demiyor. Gelin “köşeyi birlikte dönelim” diyebilirsiniz. Mümkün, fantastik değil. Bizi biz yapan seçimlerimiz. İstersek hepsinde kazanıyoruz.

Etki yatırımı ne demek, ne işe yarar?

Etki yatırımı, paradigma değişimi yaratma potansiyeli olan bir yatırım yaklaşımı. Geleneksel yatırımcı getirim, risklerim neler gibi konuları düşünürken, etki yatırımında işin içine ölçülebilir sosyal/çevresel etki/değer yaratma değişkeni giriyor. Yatırımcı yatırım yapmadan önce “yatırımım toplumdaki sosyal ve çevresel sorunların çözülmesine katkı sağlayacak mı?” diye soruyor. Etki yatırımı özellikle sadece kar değil fayda hesapları kurgulamış girişim ve projelere yatırım yapmak için kullanılıyor. Etki yatırımı öyle bir dünya hayal ediyor ki, artık sadece sivil toplum dünyası ya da kalkınma yatırımı yapan örgütler değil, finans ve sanayi de günlük operasyon ve stratejik kararlarını sosyal ve çevresel bilinçle ele alıp uygulasın. Dünyamızı daha iyi bir yere götürmek için böyle bir senaryo tabii ki çok ciddi bir sermaye havuzu sağlıyor.

Daha iyi anlamak için soruyorum; böyle yapılar var mı, olanlardan farkı ne?

Farkı, yeni bir değişken; etki odaklı düşünme yaklaşımı. Yatırım denklemine dahil. Dünyanın sürdürülebilir kalkınmasına odaklanmış gerçekten yenilikçi çözümler sağlayabilecek, ama risk ve getiri denklemi geleneksel yapılara uymayan girişimlere katalizör etkisi olan bir yatırım tipi.

Ne yardım kuruluşu ne kar amaçlı kurum… Arada bir yerde! Hangisinden ne almış?

Yatırımının hem finansal hem de sosyal/çevresel getirisi olmasını kim istemez? Büyük aile vakıflarından yatırım fonlarına, bankalara kadar çeşitli kurumlar etki yatırımı yapıyor.
Dünyada çok ciddi bir akım var; hayatımı kazanırken bir yandan da dünyama/çevreme/insanlığa katkıda bulunmalıyım diyenler. Bu akıma JP Morgan’dan Goldman Sachs’a Amerikan hükümeti bile katılmaya başladı.

Nereye yatırım yapıyorlar?

Etki yatırımcıları yardım kuruluşları kadar sosyal ve çevresel etki yaratmaya çalışırken, kar amaçlı kurumlar kadar sürdürülebilir ve ölçeklenebilir modeller kurmaya çalışan girişim tiplerine yatırım yapıyorlar. Bazen daha çok finansal getiriye odaklanan ama sosyal ve çevresel değer yaratmayı her zaman yatırım denkleminin içinde tutan bir yatırımcı olabilir, bazen de sosyal ve çevresel değeri ön planda tutan birisi... Herhangi bir yatırım mekanizmasından farkı yok aslında. Burada önemli olan yatırım yapılan projelerin gelir modellerinin olması. Bu da girişimine, projesine göre değişkenlik gösterebilir.

Etki yatırımı formülünü bir PR vesilesine çevirmediklerine nasıl inanacağız?

Afrika’da ve Latin Amerika’da oldukça sık uygulanan bir yatırım yaklaşımı. Bu konuda İngiltere ve Amerika başı çekiyor. Sosyal girişimcilik kavramını ve konunun etrafında oluşan ilgiyi PR olarak kullanan kurumlar olsa da etki yatırımı sayısal bir konu olduğu için PR malzemesi yapmak o kadar da kolay değil. Sosyal sorumlu yatırım (Socially Responsible Investing) veya sürdürülebilir yatırım (Sustainable Investing) gibi çeşitli kavramlar da bazen yanlış bir şekilde etki yatırımı şemsiyesi altına alınabiliyor.

Bu perspektiften bakıldığında etki yatırımı ne kadar temiz kalabilir?

Finans dünyasından daha temiz kalacağı kesin.

Dünyadaki etki yatırımı ekonomisi ne kadar?

Global Etki Yatırımı Ağı’nın yaptığı araştırmaya göre, 2013 ve 2014’de 10 milyar dolar, öncesinde 5 milyar dolarlarda seyrederken ivmesi arttı. Etki yatırımı fonları tarafından, 2015’de 15 milyar dolar, 2016’da 16 milyar dolarlık yatırım yapıldığı tahmin ediliyor.

Türkiye’de etki yatırımı ekonomisi var mı?

Yok denilecek kadar az. Türkiye’de etki yatırımı fonu deseniz, yok; etki yapıyorum diyen yatırımcı tanıdığım 3-4 tane. Oldukça gerideyiz. Biz Impact Hub olarak hem yatırımı alma potansiyeli olan girişimleri arttırmak için çalışıyoruz hem de bu konunun duyulmasını ve sermayesi olan, yatırım yapma veya sosyal / çevresel değer yaratma hedefi olan kişileri sermayelerini etki yatırımına yönelik ayırmaları için teşvik ediyoruz. Farkındalık oluşturma ilk adımlarımızdan.

Ya sonra?

Bir sonraki adım etki yatırımı ekosistemini kurmak. Tabii eğer ortalıkta geniş bir sosyal girişimci havuzu olmazsa bunların hiçbirinin anlamı olmaz. Sosyal girişimcilere yatırım yapacak kişi ve kurumlar olmazsa da bu havuz büyümez. Bir nevi ‘yumurta tavuk’ durumu anlayacağınız.

Ayse Sabuncu neden bu işe bulaştı?

Beş sene Citibank’ın New York ofislerinde bankacılık yaptım. O sıralarda çevrem ve dünya için daha Anlamlı bir şeyler yapmak üzere dünyanın çeşitli yerlerinde gönüllülük projelerinde yer aldım. Bu sırada Jacqueline Novogratz’in “Blue Sweater” adlı kitabından etkilendim. Benim gibi bankacı bir kadının işini bırakıp Ruanda’nın ilk Mikrofinans Bankası ile dünyanın ilk sosyal risk sermayesi (Venture Capital) fonlarından Acumen Fund’ı kurma hikayesini okudum. Başarılı kariyerini bırakıp sosyal fayda yaratma amaçlı bir işe girişmesi, sürdürülebilir bir iş yaparken dünyanın sorunlarına kendi uzman olduğu konuyla çözüm bulmaya çalışması çok etkiledi beni. Örnek aldım diyebiliriz. Konunun içine girdikçe, potansiyelini gördüm, öneminin farkına varmaya başladım. 2013’de işimi bırakıp bu dünyada kendi yerimi aramaya başladım. Sonrasında Impact Hub geldi.

Devletlerin etki yatırımı olur mu, nasıl? Var mı ilginç bir örnek?

Olmaz mı, lobiciliğin en etkin şekli bu! Amerikan Hükümeti bu konuya o kadar önem veriyor ki, etki yatırımında önde gelen Amerikan kurumlarından bir “taskforce” oluşturdu.
Ayrıca hükümetin bağımsız yatırım kolu olan OPIC’in kendi içinde etki yatırımı portföyü bile var. Etki yatırımının öncülerinden İngiltere, Sosyal Etki Bonoları aracı geliştirdi. Devletin çözmekte zorlandığı sosyal ve çevresel sorunları uzman STK’lara devrediyorlar. STK’ların fonlanmasını da devlet güvencesiyle özel sektörden finans ve yatırım kurumlarına yaptırıyorlar.

Türkiye için bir etki yatırımı düşünecek olsak, ne hayal etmeliydik, nerede açık var?

Etki yatırımı yapılabilmesi için etki yatırımı yapılabilecek projeler ve girişimlerin çoğalması lazım. Bu havuzun da çoğalması için Impact Hub gibi destek mekanizmalarının artması gerekiyor. Ülkemizde bağış algısı inanılmaz yaygın ve kökleşmiş durumda. “Bir sosyal yatırımdan para kazanmak mı? Olur mu öyle şey, etik değil ki!” diyenler var. Yatırım yaptıkları sosyal girişim olduğu için, bu girişimlerin para kazanamayacağını düşünen, sürdürülebilir bir mekanizma kuramayacağına inananlar da çok. Bu algıları değiştirmeye çalışsak da yavaş ilerleyen bir süreç. Etki yatırımlarına “sabırlı sermaye” (Patient Capital) diyenler de var. Getirinin 7 - 10 sene sürmesini beklemek gerekebiliyor. Eğer köşeyi döneceğim, yatırım bulayım diyorsanız zaten bu sektör size göre değil.

En başarılı etki yatırımı örnekleri sizce hangileri?

Acumen Fund 2007’de Hindistan’da “1298 Ambulances” şirketine yatırım yaptı. Bu çok iyi bir örnek. Kenya’da gecekondu bölgelerinde hijyen ve tuvalet sorununu çözen mobil tuvalet girişimi Sanergy… Kadın girişimciliğini artırırken elektrik problemini gidermeyi amaçlayan Solar Sister… Bunlar da aldıkları yatırımlar sayesinde etkilerini önemli seviyede artıran girişim örnekleri. İlgilenenlerin incelemelerini öneririm.