Bilançoyu doğru okumak

Bilindiği gibi, 2024 yılı yüksek enflas­yonun etkisinde kaldı. Buna mukabil, bazı şir­ketlerin enflasyon dü­zeltmesi (enflasyon mu­hasebesi) uygulamasına hazırlıksız yakalanma­ları sonucu yaşanan kar­maşa, birçok işletmenin bilançolarında bozul­malara yol açtı.

Düzeltme sonu­cu, bazı şirketlerde yüksek kâr so­nucu fazla vergi ödenirken, bazı şirketlerde ise ciddi zarar sonu­cu hiç vergi ödenmedi. Dolayısıy­la bu olağanüstü durum bazı işlet­melerin bilançolarına olumlu et­ki yaparken, bazı işletmelerde ise olumsuz etki yaptı.

Bilanço sadece kamu için hazırlanmaz

Bilanço; bir şirketin veya ku­rumun mali durumunu yansıtan önemli bir mali tablodur. Varlık­lar ve kaynaklar olarak her tak­vim yılı sonu itibariyle çıkarı­lır ve bir sonraki yıl en geç Nisan ayında kesinleştirilir. En önem­lisi de bu mali tabloyla işletmenin dönem başındaki öz varlığı ve dö­nem sonundaki öz varlığı belir­lenmekte. Bilanço, sadece işlet­menin kamusal yükümlülükleri için düzenlenen bir tablo olma­yıp, aynı zamanda önemli mali ve finansal analizlerin de tek bilgi kaynağıdır. Bu anlamda yönetim, elindeki kaynaklarını en iyi şe­kilde kullanmak sorumluluğunu taşır. Bu sorumluluğun bir gereği olarak, işletmede uzmanlaşma­nın sağlanması, risklerin dağı­tılması ve iyi yönetim ilkelerinin kurulması temel amaç olmalıdır.

Bilanço okurken dikkat edilecek hususlar

a) Bilançodaki varlıkların, bi­lanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleriyle gösterilebilmesi için, varlıklardaki değer düşük­lüklerini göstererek karşılıkla­rın ayrılması zorunludur. Dönen varlıklar grubu içinde yer alan menkul kıymetler, alacaklar, stoklar ve diğer varlıklar içinde­ki ilgili kalemler için yapılacak değerleme sonucu gerekli du­rumlarda uygun karşılıklar ay­rılmalıdır.

b) Bilançoda, duran varlık­lar grubunda yer alan maddi du­ran varlıklar ile maddi olmayan duran varlıkların maliyetini çe­şitli dönem maliyetlerine yükle­mek amacıyla, her dönem ayrılan amortismanların birikmiş tutar­ları ayrıca bilançoda gösterilme­lidir. Duran varlıklar grubu içinde yer alan özel tükenmeye tabi var­lıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine yüklemek amacıy­la, her dönem ayrılan tükenme paylarının birikmiş tutarları ay­rıca bilançoda gösterilmelidir.

c) Verilen rehin, ipotek ve bi­lanço kapsamında yer almayan diğer teminatların özellikleri ve kapsamları bilanço dipnotu ya da eklerinde açıkça belirtilir. Bu il­ke, alınan rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatlar için de geçerlidir. Ay­rıca, işletmenin varlıkları ile ilgi­li toplam sigorta tutarları bilanço dipnotu ya da eklerinde açıkça gösterilmelidir.

d) Gelecek dönemlere ait ola­rak önceden tahsil edilen hası­lat ile cari dönemde tahakkuk eden ancak, gelecek dönemlerde ödenecek olan giderler kayıt ve tespit edilerek bilançoda ayrıca gösterilmelidir.

Bilançoyu doğru okumak ve yorumlamak

İşletme yönetimini, ortakları, borç verenleri, çalışanları, kamu mali idaresini, işletmenin tica­ri ilişkide bulunduğu kurumları ilgilendirdiğinden, yönetici bi­lançoyu okurken ayrıca şunlara da dikkat etmelidir:

-Enflasyon düzeltmesi (mu­hasebesi) kayıtları doğru yapıl­mış mıdır?

-Muhasebe hesap bakiyeleri bilançoya doğru yansımış mı?

-Kasada anlamsız nakit biri­kimi var mı? Kasa bakiyesi fiktif midir?

-Gerçekten bu kadar stok var mı? Stok bilgileri hangi veri taba­nı ve işlem kontrol sistemine da­yanıyor?

-Alacaklar neden bu kadar bi­rikmiş? Alacakların toplam sa­tışlara göre dağılımı ve ağırlığı nedir? Firma bazında biriken ala­cakların rakamı, her bir firmaya göre yapılan satışlara göre ne gibi seyir izliyor? Satış iadeleri ve is­kontolar doğru mudur? Nasıl bir seyir izliyor?

-Ortaklardan alacak ve ortak­lara borçlar, işletme işlem hacmi­ne göre yüksek midir?

-Borçlar işletmenin iş hacmi­ne göre önemli tutarlarda mı?

-Personele ve çalışılan ticari işletmelere verilen avanslar sek­töre göre ve işletme imkanlarına göre normal seviyede midir?

-Alacakların dava ve icra saf­hasında olan tutarları ne kadar­dır? Bu alacaklar için karşılık ay­rılmış mı?

-Finansman giderlerindeki artış, kullanılan kredi tutarları aynı olduğu halde neden artmış­tır?

-Satış iadeleri ve iskontoları doğru mudur? Nasıl bir seyir iz­liyor?

-Şirketin sermaye kaybı veya borca batık durumda olup olma­dığının tespiti.

Borca batıklık, konkordatoya veya iflasa götürür

Borca batıklık, şirketin aktifle­rinin borçlarını karşılayamama­sı halidir.

Finansal analize göre; aktifle­rin yabancı kaynaklar veya borç­lardan daha az olması olarak ta­nımlanmaktadır. Türk Ticaret Kanunu’na (TTK) göre ise; ser­maye ile kanuni yedek akçeler toplamının en az yarısının kar­şılıksız kalması, sermaye ile ka­nuni yedek akçeler toplamının en az üçte ikisinin zarar sebebiy­le karşılıksız kalması olarak ta­nımlanmaktadır. İcra İflas Ka­nunu’na (İİK) göre; sermaye şir­ketleri, aktiflerin muhtemel satış fiyatları üzerinden düzenlenen ara bilançoya göre borca batık du­rumda olmalarına karşılık iflas öncesi konkordatoya başvurunun ön plana çıktığı görülmektedir.

Bazı hallerde ise, alacaklıların ilgili mahkemeye başvurusu üze­rine borçlu şirket iflas kararlarıy­la karşı karşıya kalabilmektedir.

Sadece şirketin kayıtlarına de­ğil, özellikle varlıklarının rayiç de­ğerlerine de bakılmalıdır. Bu nok­tada, konusunda uzman bilirkişi­lerin görüşüne başvurulmalıdır. Şirketin mevcut kayıtları haricin­de; mahkemece varlık kalemleri­nin rayiç değerlerine ilişkin uz­man bilirkişi görüşleri ve somut olay bakımından özellik arz ede­bilecek diğer verilerin toplanma­sından sonra, bilirkişi heyetinden alınacak teknik, detaylı ve deneti­me elverişli rapor sonucuna göre borca batıklığın ilgili kanunda be­lirtilen ilkeler çerçevesinde tespi­ti ile varılacak uygun sonuca göre bir karar verilmesi gerekir.

Sonuç olarak

Bilanço ve gelir tablosunun an­lamlı okunabilmesi için; her şey­den önce ekonominin hangi ko­numda olduğunun, ülke ticaret ve vergi kanunlarının ve muhasebe uygulamalarının da iyi takip edil­mesi gerekir. Böylece; bilançoyu sadece rakamsal olarak görmek yerine bu rakamların sektör, ülke ve uluslararası gelişmelerin ışığı altında ne anlam ifade ettiğinin de tespiti gerekmektedir.