Bernanke, para politikası ve resesyon (1)

VERGİ POTALI / Zeki Gündüz zekigunduz@dunya.com Son zamanlarda profesyoneller arasında FED'in, büyük ölçüde de bizzat Ben Bernanke'nin hata yaptığı, "eğrinin gerisinde kaldığı" yorumları biraz fazla yapılıyor. Hatta son dönemde on gün içerisinde toplam 125 baz puanlık indirimle nihayet "eğrinin önüne geçtiği", önden gitmeye başladığı görüşü de kayıtlara geçti. Piyasa oyuncuları ve profesyoneller kısmen haklı olabilirler; hatta bu yorumlardaki haklılık payı hayli yüksek dahi olabilir. Ama Bernanke ve Mishkin'in FED'ine aklımıza gelen her şeyi yakıştırmak doğru bir yaklaşım olamaz. Bernanke ve Mishkin aynı doğrultuda hareket ediyorlarsa -ve bu entelektüel iktisatçılar arasında kendi alanlarına bakışları açısından temel bir farklılık yok, hatta uyum var- FED'in de piyasa spekülasyonlarının ötesine geçen bir bilgisi ve vizyonu olabileceği kabul edilmeli. Genel olarak bu görüş tüm merkez bankaları için dile getirilebilir. Her şey bir yana, Bernanke para politikasının aktarma kayışlarını teorik ve pratik olarak incelemiş önde gelen akademisyenlerden birisi: Yani faiz kararlarının ne zaman, ne şekilde etki yapacağını en iyi görebilecek donanıma sahip ve uzun bir FED tecrübesi de var. Ve Greenspan'dan farklı bir karakter olduğu aşikar. Önce resesyon konusuna kısaca ışık tutalım. Resesyonu NBER (National Bureau of Economic Research) ilan eder ve iş çevriminin dip noktasına ulaşılmış olunduğu saptaması 6 ila 18 ay sonra, gecikmeyle açıklanır çünkü NBER ne olup bittiğini belli biz uzaklıktan görüp, emin olduktan sonra resmi açıklamayı yapar. Bugünkü dalganın temellerinin atılmaya başlandığı tarih bundan önceki resesyon tarihi olan 2001 yılıdır. Ama zaten ekonomik sistemler döngüsel olduğu için bu hep böyledir: Sürekli büyüme olmaz, bazen dalga tersine döner. 2008'in ilk çeyreğinde resesyon yaşanıyorsa bile biz bunu resmen en erken yıl sonuna doğru veya 2009 içinde duyabileceğiz. NBER resesyonu arka arkaya iki çeyrek negatif büyüme olarak tanımlamamakla beraber, resesyonlarda genel olarak en az iki çeyrek negatif GSYH büyümesi de yaşandığı için, böyle bir algı oluşmuş durumda. Yine de en az iki çeyrek boyunca ne olduğunun görülmesi gerekiyor. NBER kayıtlı istihdam ve GSYH büyümesine bakıyor; tek başına büyümeye bakmıyor çünkü büyüme rakamları ABD'de de sonradan revize edilebiliyor. Amerikan resesyonunun tanımında "arka arkaya iki çeyrek negatif GSYH büyümesi şart" gibi bir madde yok. Teorik olarak, negatif büyüme yaşanmasa da yaşananlara sonradan resesyon adı verilebilir. Bu nedenle (de) resesyon adından ziyade yaşanan dibe vuruş sürecinin dalga boyu ve süresi önemli. Ocak sonu alınan faiz indirim kararları esas itibariyle 2008 yılının son çeyreğine yönelik. Mart ayındaki FED toplantısında yeniden faiz indirim kararı alınırsa, ve bu karar 25 baz puan gibi "teknik", normal bir devam kararından öteye giderek 50 veya 75 baz puan indirim şeklinde olursa, bizim bundan FED'in 2009 yılını kurtarmaya çalıştığı sonucunu çıkarmamız doğru olur. Mayıs ayında gelecek kamu maliyesi teşvik paketi esas olarak yaza aylarında etkin hale gelecek. Yani kamu paketi esas olarak 2008'in üçüncü, para politikası önlemleriyse 2008'in son çeyreğine yönelik. 2008 yılının ilk iki çeyreği açıklanan önlemlerin psikolojik etkisi dışında FED politikaları veya mali önlemler tarafından doğrudan şekilendirilemeyecek kadar yakında. Yani olan zaten oluyor ve ne olacaksa olacak. Bu noktada "Doğru, FED olayın başında sorunu anladı ve derhal önlem almaya başladı, bu doğru, ama önlemlerin dozu hafifti, faiz indirimlerini önden yüklemeli yapıp zamana yaymamalıydı" demek mümkün. Bu da bizi fazla spekülasyon yapmadan önce "Bernanke kimdir ve neden oradadır?" sorusuna cevap vermeye götürüyor. Yazının devamında Bernanke, Mishkin -ve Mervyn King- kimdir ve neden banka zararları, varlık silme ve varlık satışı, monolines vb. dışında daha derin problemler olabileceğini düşünmeliyiz temalarına değineceğim.