Belge düzenlememe hallerinde özel usulsüzlük cezaları
Bilindiği gibi Türk Vergi Sistemi mükelleflerin ve vergi sorumlularının üzerinden vergi ödeyecekleri vergi matrahının tespiti edilmesi ve beyanı kendilerinin gönüllü iradesine dayanır. Bununla beraber vergi sisteminde doğru beyanın sağlanmasına yönelik müesseseler oluşturulmuştur. Bunlardan biri belge düzeni diğeri ise kayıt düzenidir. Belge düzeni ile ilgili temel hüküm Vergi Usul Kanunu’nun 227. maddesinde İspat Edici Kağıtlar başlığıyla yer almıştır. Buna göre, ’’Bu kanunda aksine hüküm olmadıkça, bu kanuna göre tutulan ve üçüncü şahıslarla olan münasebet ve muamelelere ait olan kayıtların tevsiki mecburidir.
Defter tutmak mecburiyetinde olmayan mükellefler vergi matrahının tespiti ile ilgili giderlerini tevsike mecburdurlar. (Götürü usulde tespit edilen giderler hariç.) Bu kanuna göre kullanılan veya bu Kanunun Hazine ve Maliye Bakanlığına verdiği yetkiye dayanılarak, kullanma mecburiyeti getirilen belgelerin, ön görülen zorunlu bilgileri taşımaması halinde bu belgeler vergi kanunları bakımından hiç düzenlenmemiş sayılır. Hazine ve Maliye Bakanlığı, düzenlenmesi mecburi olan belgelerde bulunması gereken zorunlu bilgileri belirlemeye ve bu belgelerden uygun gördüklerine, düzenleme saatinin yazılması mecburiyeti getirmeye yetkilidir.’’
Özel usulsüzlük cezası gerektiren düzenlememe fiilleri ve cezalar
Vergi Usul Kanunu’nda kayıt ve belge düzenine uyulmaması hallerine ilişkin olarak usulsüzlük cezaları ve özel usulsüzlük cezaları öngörülmüştür. Daha ağır olan özel usulsüzlük cezaları ile belge düzeninin yerleşmesi, mükelleflerin çapraz kontrolünün sağlanması yoluyla vergi denetimlerinin etkinliğinin artırılması amaçlanmıştır. Kanunun 353. maddesinde belge nevileri itibariyle özel usulsüzlük fiilleri ve cezaları ile ilgili düzenleme yapılmıştır.
- Fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu ile serbest meslek makbuzu
Elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekenler de dâhil olmak üzere, verilmesi ve alınması icabeden fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu ile serbest meslek makbuzlarının verilmemesi, alınmaması, düzenlenen bu belgelerde gerçek meblağdan farklı meblağlara yer verilmesi, bu belgelerin elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekirken Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca belirlenen zorunlu haller hariç olmak üzere kâğıt olarak düzenlenmesi ya da bu kanunun 227. ve 231. maddelerine göre hiç düzenlenmemiş sayılması halinde; bu belgeleri düzenlemek ve almak zorunda olanların her birine her bir belge için 01.01.2019'dan itibaren, 290 TL’den aşağı olmamak üzere bu belgelere yazılması gereken meblağın veya meblağ farkının %10'u nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilir.
Bir takvim yılı içinde her bir belge nev’ine ilişkin olarak tespit olunan yukarıda yazılı özel usulsüzlükler için kesilecek cezanın toplamı 01.01.2019'dan itibaren, 148 bin TL’yi geçemez.
Cezai yaptırıma bağlanmış bir fiilin tüm unsurları ile oluştuğunun saptanması yukarıda belirtilen cezanın kesilebilmesi için gereklidir. Bu nedenle belirtilen belgelerin düzenlenmediğinin, ilgilisine verilmediğinin, üçüncü kişi tarafından alınmadığının veya düzenlenmiş olmakla birlikte gerçek bedelin gösterilmediğinin ve bu belgeleri vermek ve almak durumunda olanların, hukuken geçerli bir şekilde tespit edilmesi gerekir.
Belge düzenlenmiş olmakla birlikte, kanunda öngörülen zorunlu bilgileri taşımıyorsa, teslim veya ifa tarihinden itibaren 7 gün içinde düzenlenmemişse bu belgeler vergi kanunları bakımından hiç düzenlenmemiş sayılacaktır.
Serbest meslek makbuzu yerine fatura düzenlenmesi halinde de vergi idaresi özel usulsüzlük cezası kesilmesi gerektiği görüşündedir.
Yargı organlarının geç düzenlenen veya eksik bilgilerle düzenlenen belgeler için özel usulsüzlük cezası yerine genel usulsüzlük cezası kesilmesi gerektiği yönünde kararları mevcuttur.
Öte yandan vergi yargı organlarının bazı kararlarında, madde gerekçesinin incelenmesinde mükelleflerin belge düzenine aykırı davranışlarının vergi kaybı doğurup doğurmadığına bakılmaksızın ve vergi kaybına önleyici biçimde yaptırıma bağlanmasının amaçlandığının anlaşıldığını belirtilerek 353.ncü maddedeki cezaların ilgili takvim yılının kapanmasından sonra ve zaman aşımı süresi içinde vergi incelemesiyle belirlenen ve vergi kaybını doğuran olaylardan yola çıkılarak, yılı içinde belge düzenine de aykırı davranıldığı yaklaşımıyla ceza kesilmesini öngören bir düzenleme içermemektedir; denilerek yılı geçtikten sonra özel usulsüzlük cezası kesilemeyeceği görüşü yer almaktadır.
Maddede sayılan belgeleri almayanlar için de ceza öngörülmüştür. Bununla beraber fatura düzenlemesini ve kendisine vermesini istediği halde alamayan mükellefe ceza kesilmez. Ancak, fatura alamadığını iddia eden alıcının ihbar mektubu veya telefonla idareye bildirmesi(belgelendirmesi) gerekir.
- Perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihaz fişi, giriş ve yolcu taşıma biletleri, sevk irsaliyeleri
Elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekenler de dâhil olmak üzere, perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihazla verilen fiş, giriş ve yolcu bileti, sevk irsaliyesi, taşıma İrsaliyesi, yolcu listesi, günlük müşteri listesi ile Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca düzenlenme zorunluluğu getirilen belgelerin; düzenlenmediğinin, kullanılmadığının, bulundurulmadığının, düzenlenen belgelerin örneğinde farklı meblağlara yer verildiğinin, gerçeğe aykırı olarak düzenlendiğinin veya elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekirken Maliye Bakanlığınca belirlenen zorunlu haller hariç olmak üzere kâğıt olarak düzenlendiğinin tespiti ya da bu belgelerin bu kanunun 227. maddesine göre hiç düzenlenmemiş sayılması her bir belge için 01.01.2019'dan itibaren, 290 TL TL özel lük cezası kesilir.
Ancak her bir belge nev’ine ilişkin olarak kesilecek özel usulsüzlük cezasının toplamı her bir tespit için 01.01.2019'dan itibaren, 14 bin 800 TL’yi, bir takvim yılı içinde ise 01.01.2019'dan itibaren, 148 bin TL’yi geçemez.
Yukarıda sayılan belgelerden sevk irsaliyesi ticari mal hareketleri ile ilgili olduğundan ticari mal hareketi dışındaki mal sevkiyatlarında sevk irsaliyesi düzenlenmemesi nedeniyle özel usulsüzlük cezası kesilemez. İşletmelerin demirbaşlarını bakım onarım amacıyla sevk etmeleri veya ticari faaliyetlerin bir parçası sayılmayan üretim araçlarının taşınması gibi hallerde sevk irsaliyesi aranmaz. Taşınan şeyin alım satıma konu ticari mallar görünümünde olmamasına dikkat edilmesi gerekir.
- Belge almayanlarda özel usulsüzlük cezası
Vergi Usul Kanunu’nun 232. maddenin birinci fıkrasının 1 ila 5 numaralı bentlerinde sayılanlar dışında kalan kişilerin fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu, perakende satış fişi, kaydedici cihaz fişi ve giriş ve yolcu taşıma biletlerini almadıklarının tespit edilmesi halinde bunlara bu maddenin 2 numaralı bendinde belirtilen cezanın beşte biri kadar özel usulsüzlük cezası kesilir. Şu kadar ki, bu cezanın kesilebilmesi için, belge alınmadığına ilişkin tespitin vergi incelemesine yetkili olanlar tarafından yapılması şarttır.
Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı, söz konusu tespiti vergi incelemesine yetkili olmayanlara da yaptırmaya yetkilidir. Bu hükmün uygulanmasında belge alınmadığına ilişkin tutanağının belge almayana verilen örneği, ceza ihbarnamesi yerine geçer.
Vergi Usul Kanunu’nun 232. maddesinde faaliyetleri dolayısıyla birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenler birinci ve ikinci sınıf tüccarlara, serbest meslek erbabına, kazancı basit usulde tespit edilen tüccarlara, defter tutma mecburiyetinde olan çiftçilere, vergiden muaf esnafa sattıkları emtia ve yaptıkları işler için fatura vermek ve bunlar ad almak zorundadır. hükmü yer almaktadır. Bu grupta olup da fatura ve diğer belgeleri almayanlar 353. maddenin birinci ve ikinci fıkrasında ön görülen cezaya muhatap olurlar.1/5 oranında uygulanacak ceza bunların dışında kalanlar, kısaca tüketici durumunda olanlar hakkındadır.