Belediye başkanı ile belediye meclisi arasında check-balance (kontrol-denge) mekanizması

Ahmet ARSLAN - Denetçi, CPA, MBA

Son günlerde, mahalli idare seçimleri sonucunda bazı büyükşehirlerde büyükşehir belediye başkanı seçilen kişinin ilçe belediye meclislerinde aldığı oy oranının kendisine verilen oylardan daha düşük olması nedeniyle istediği düzenlemeleri büyükşehir belediye meclisinden geçirmekte zorlanacağı ve bu nedenle “topal ördek” durumuna düşebileceği yönünde yorumlar bulunmaktadır.

Bu yorumların doğruluğu konuyla ilgili yasal düzenlemelerin irdelenmesi suretiyle anlaşılabilir.
Büyükşehir belediye başkanı olarak seçilen kişinin büyükşehir belediye meclisinde istediği çoğunluğu sağlayamaması ABD’de “popular vote” olarak adlandırılan durumdan yani başkan adayının profilinin partisinden daha güçlü olmasından kaynaklanmaktadır.

Büyükşehir belediyesinin organları: Büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir belediye encümeni ve büyükşehir belediye başkanından oluşmaktadır.

Büyükşehir belediye meclisi büyükşehir (il) sınırları belediye kalan ilçe seçim çevreleri için tespit edilen belediye meclisleri üye sayısının her ilçe için beşte biri alınmak suretiyle bulunacak toplam sayı kadar üyeden oluşur. Diğer bir deyişle, büyükşehir belediye meclisi üyeleri seçmenler tarafından doğrudan değil dolaylı olarak seçilmektedir. Büyükşehir belediye başkanı büyükşehir belediye meclisinin başkanı olup, büyükşehir içindeki diğer belediyelerin başkanları, büyükşehir belediye meclisinin doğal üyesidir.

Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur.

Büyükşehir belediye encümeni belediye başkanı tarafından seçilen 5 üye ile kendisinden oluştuğu yani en azından 6-5 çoğunluk sağlanacağı için istenen kararların alınmasında sorun çıkmaz.

Büyükşehir belediye başkanının alacağı bütün kararlar ve yapacağı işlemlerin tamamı da büyükşehir belediye meclisinin onayına tabi değildir.

Büyükşehir belediye başkanının tek başına icra edebileceği başlıca görev ve yetkileri şunlardır:
- Belediye teşkilatının en üst amiri olarak belediye teşkilâtını sevk ve idare etmek, beldenin ve belediyenin hak ve menfaatlerini korumak.

- Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi hazırlamak ve uygulamak.

- Büyükşehir belediye meclisi ve encümenine başkanlık etmek, bu organların kararlarını uygulamak.

- Kanunla büyükşehir belediyesine verilen görev ve hizmetlerin etkin ve verimli bir şekilde uygulanabilmesi için gerekli önlemleri almak.

- Büyükşehir belediyesi ve bağlı kuruluşları ile işletmelerinin bütçe tasarılarını, bütçe üzerindeki değişiklik önerilerini ve bütçe kesin hesap cetvellerini hazırlamak.

- Büyükşehir belediyesinin hak ve menfaatlerini izlemek, alacak ve gelirlerinin tahsilini sağlamak.
- Yetkili organların kararını almak şartıyla, büyükşehir belediyesi adına sözleşme yapmak, karşılıksız bağışları kabul etmek ve gerekli tasarruflarda bulunmak.

- Mahkemelerde davacı veya davalı sıfatıyla ve resmî mercilerde büyükşehir belediyesini temsil etmek, belediye ve bağlı kuruluş avukatlarına veya özel avukatlara temsil ettirmek.
- Belediye personelini atamak, belediye ve bağlı kuruluşlarını denetlemek.

- Diğer kanunların belediye başkanlarına verdiği görev ve yetkilerden büyükşehir belediyesi görevlerine ilişkin olan hizmetleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak.

- Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, engellilerle ilgili faaliyetlere destek olmak üzere engelli merkezleri oluşturmak.

Büyükşehir belediye meclisinin görev ve yetkileri yani belediye başkanının belediye meclisine onaylatması zorunlu olan iş ve işlemler ise şunlardır:

- Stratejik plân ile yatırım ve çalışma programlarını görüşmek ve kabul etmek.
- Bütçe ve kesinhesabı kabul etmek

- Belediyenin imar plânlarını görüşmek ve onaylamak, büyükşehir ve il belediyelerinde il çevre düzeni plânını kabul etmek.

- Borçlanmaya karar vermek.

- Taşınmaz mal alımına, satımına, takasına, tahsisine; üç yıldan fazla kiralanmasına ve süresi otuz yılı geçmemek kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesisine karar vermek.

- Kanunlarda vergi, resim, harç ve katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek.

- Şartlı bağışları kabul etmek.

- Vergi, resim ve harçlar dışında kalan ve miktarı beşbin TL’den fazla dava konusu olan belediye uyuşmazlıklarını sulh ile tasfiyeye, kabul ve feragate karar vermek.

- Bütçe içi işletme ile Türk Ticaret Kanunu’na tâbi ortaklıklar kurulmasına veya bu ortaklıklardan ayrılmaya, sermaye artışına karar vermek.

- Belediye adına imtiyaz verilmesine ve belediye yatırımlarının yap-işlet-devret modeli ile yapılmasına; belediyeye ait şirket ve işletmelerin özelleştirilmesine karar vermek.

- Norm kadro çerçevesinde belediyenin ve bağlı kuruluşlarının kadrolarının ihdas, iptal ve değiştirilmesine karar vermek.

- Belediye tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek.

- Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine ad vermek; mahalle kurulması, kaldırılması, birleştirilmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti ve değiştirilmesine karar vermek; beldeyi tanıtıcı amblem, flama ve benzerlerini kabul etmek.

- Mücavir alanlara belediye hizmetlerinin götürülmesine karar vermek.

- İmar plânlarına uygun şekilde hazırlanmış belediye imar programlarını görüşerek kabul etmek.

Belediye başkanı meclis kararlarına itiraz edebilir mi?

Büyükşehir belediye başkanı, hukuka aykırı gördüğü belediye meclisi kararlarını, 7 gün içinde gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere belediye meclisine iade edebilir.
Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden görüşülmesi istenip de büyükşehir belediye meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ısrar edilen kararlar kesinleşir.
Büyükşehir belediye başkanı, meclisin ısrarı ile kesinleşen kararlar aleyhine idarî yargıya başvurabilir.

Belediye başkanı meclis tarafından başkanlıktan düşürülebilir mi?

Belediye mevzuatına göre belediye başkanının doğrudan belediye meclisi tarafından düşürülmesi yasal olarak mümkün değildir. Meclis, başkan üzerinde baskısını bütçe ve kesin hesabı onaylamamak suretiyle kullanabilir ki bu halde dahi belediye başkanının başkanlıktan ayrılması yasal olarak zorunlu değildir.

Meclisin belediye başkanının düşürülmesini dolaylı olarak sağlayan mekanizması faaliyet raporunun onaylanmasına ilişkindir. Şöyle ki; belediye başkanınca meclise sunulan bir önceki yıla ait faaliyet raporundaki açıklamalar, meclis üye tam sayısının dörtte üç çoğunluğuyla yeterli görülmezse, yetersizlik kararıyla görüşmeleri kapsayan tutanak, meclis başkan vekili tarafından mahallin mülkî idare amirine gönderilir. Vali, dosyayı gerekçeli görüşüyle birlikte Danıştay’a gönderir. Yetersizlik kararı, Danıştay’ca uygun görüldüğü takdirde belediye başkanı, başkanlıktan düşer.

Böyle bir durumun oluşması için de belediye başkanının tarafı olduğu partinin oyların en fazla %25’ini, belediye meclisini oluşturan partilerin ise en az %75’ini almış olması gerekmektedir ki böyle bir durum son mahalli idare seçiminde söz konusu görünmemektedir.

Sonuç;

Görüldüğü üzere, büyükşehir belediyelerinde büyükşehir belediye meclislerinin önemli görev ve yetkileri bulunmakla birlikte belediye başkanına karşı yetkisi sınırsız ve doğrudan değil sınırlı ve yargı denetimine ve onayına tabi bulunmaktadır. Yargı organları kararlarında öncelikle kamu yararı prensibini göz önünde bulundurur.

Bu nedenle, check-balance mekanizması şehrin menfaatleri için belediye başkanı ile belediye meclisinin uzlaşmasını önemli hale getirmektedir.