Batı nasıl bir dünyadan yükseldi?
Geç Ortaçağ'da feodalizm çözülürken durum nasıldı? Batı bu noktadan nasıl yükseldi? Gerçekten de, 1918 sonrası Rusya'da yaşanan kıtlık, hiperenflasyon, dünyayı saran influenza gribi salgını ve ıı. Dünya Savaşı'nda, yine en çok Sovyetler Birliği'nde, yaşanan büyük felaketlerle kıyaslanınca bile yüksek kalan kayıp oranlarıyla 1315-17 Büyük Açlık ve 1348 Kara Veba devasa felaketlerdi. İngiltere'ye bakarsak Domesday Book (1086) ortaya çıktıktan sonraki iki yüzyıl boyunca nüfus neredeyse üç misline çıkarken demesne tarımı, serflik, manor, ticaret ve piyasalar, şehirler beraberce genişledi. 14. ve 15. yüzyıllardaysa bunun tam tersi oldu: nüfus yarı yarıya azaldı, ticaret ve şehirler küçüldü, tarımsal nüfus da azaldı ve lord sınıfı aktif tarımsal faaliyeti yavaş yavaş bırakarak topraklarını tamamen kiraya vermeye başladı. Britanya'da inşaat faaliyetlerinin (katedraller, büyük binalar vb) nüfus hareketleriyle çok yüksek bir ilişki gösterdiğini unutmayalım. 14. yüzyılın başında büyük bir Malthusyen çevrimin başladığı ve demografik çöküntünün gerçekleştiği aşağı yukarı tam olarak kabul görüyor.
1100-1500 Yılları Arasında Britanya'da Nüfus Hareketleri
Hatcher & Bailey (Modelling the Middle Ages, 2001: 29)'daki grafiğin yaklaşık olarak yeniden çizimidir. Dikey eksendeki rakamlar milyon kişi olarak nüfusu, yatay eksendeki rakamlar yılları göstermektedir.
Büyük tarihçi Le Roy Ladurie bu terimi sadece 16. ve 17. yüzyıllar için kullanıyorsa da, 1100-1720 dönemine sadece iki çevrim yerleştirmiş olması ve görüşlerini açıkladığı çok bilinen bir makalesine durgun tarih (histoire immobile) adını koymuş olması hayli semptomatik (Emmanuel Le Roy Ladurie, "L'histoire immobile", Annales E.S.C. XXXIX, 1974, 1-17). Rant genellikle sabit olduğu için, zengin villeinler ve/veya iyi hasat yıllarında genel olarak villeinler sermaye biriktirebiliyorlardı. Bu birikim feodal hukuk çerçevesinde toprağa yatırıma ve yeni toprakların satın alınmasına da götürebiliyordu. Rant sınıf mücadelesi ve göreli pazarlık gücüyle belirlense de feodalizmin genel tarihinde çok yüksek bir volatiliteye sahip değildi. Rant minimum geçimlik seviyenin üzerinde kalan artık ürünün tamamına el koyacak kadar yüksek olmuyordu. İlginçtir, rantın genellikle sabit olduğu saptaması Kapital'in gözden kaçan bir bölümünde bizzat Marx tarafından da yapılıyor: Karl Marx, Capital, Volume 3, Part VI, Chapter 47 : " Genesis of Capitalist Ground-Rent ". [International Publishers, NY, n.d.]
Öte yandan, rantın genellikle sabit olduğu saptaması, doğruysa, feodalizmin marksist açıklamasına destek olacak bir veri olarak görülemez. Köylülerin kendi aralarındaki farklılaşmaları ve rant seviyesi hakkında kısa bir özet için: Rodney Hilton, Class Conflict and the Crisis of Feudalism, London, Verso, 1990, s. 49-65 ve 66-78. En azından, geç feodalizmde, feodalizmden kapitalizme geçişte, ekonominin durağan olmadığını tespit edebiliriz. Ayrıca, Ortaçağda teknolojik ilerleme ve büyümenin olmadığı görüşü de doğru olmaktan uzak görünmektedir. Bu konu çok tartışılmış ve sonuca bağlanması kolay olmayan bir araştırma alanı açmıştır. Nahif bir durağan Orta Çağ imgesinin yanlış, basitleştirici ve kısırlaştırıcı olduğu açıksa da, feodalizmin kapitalizme göre farklı bir zaman, dünya, ilerleme görüşüne sahip olduğu ve gerçek zamanda ortaya çıkan dinamiğin de çok daha yavaş ilerlediği ileri sürülmüyor değil. Durum o kadar kötüleşmişti ki, İngiltere'de kraliyet ailesi bile açlık sırasında doğuşta 29 yaş hayat beklentisine sahipti. Kara Veba öncesi Büyük Açlık ve diğer kıtlıklar Kilise'nin otoritesini sarstı, ideolojik sonuçları oldu ve toplumsal doku/insan davranışları değişti. Şiddet tırmandı ve asayişsizlik artarak yaygınlaştı. Nüfus artışı tam olarak kesildi ve eğilimler tersine döndü. Değişim önemliydi çünkü işgücü (serf veya özgür köylüi yarıcı) en önemli üretim faktörü olmaya devam ediyordu. Malthusyen açıklamaların dayanğını oluşturan toprak/serf oranında ani bir kırılma yaşandı. 1340 yılında İngiltere'de 5, Fransa'da 19, Almanya'da 12 milyon nüfus olduğu tahmin ediliyor. Kara Veba sonrası nüfus sırasıyla 3, 12 ve 7 milyona kadar düştü. 1381 Büyük Köylü İsyanı sırasında Londra'nın nüfusu sadece 35.000 kişiydi.