Barbie ve Lego ekonomisi
Barbie filmi 21 Temmuz 2023’de vizyona girdiğinde sahibi olan Mattel şirketi hisseleri 21.18 dolardan işlem görüyordu. Oppenheimer filmi ile kıyaslanmış ve rekabette orta yol Barbenheimer ile bulunmuştu.
Hot Wheels ve Matchbox markalarının da sahibinin tarihinde, hisse değerinin 2 katını gördüğü 1998 ve 2013 yıllarına ve gişe başarısı ile estirdiği pop kültüre rağmen en son 19.02 dolardan işlem gördü. 1959’dan bu yana 200 farklı Barbie ile kadın işgücünün gelişimi üzerine oluşturulan Saint Louis Fed’in “Barbie® in the Labor Force Lesson” dersi “Ulusal Ekonomi Eğitimcileri Birliği'nden” 2019 “Müfredat Altın Mükemmellik Ödülü'nü” aldı (Npr.org; stlouisfed.org, 2023). Lego şirketi Danimarka’da 1932’de kuruldu. Lego blokları 1949’dan beri üretiliyor.
Katona (2021) merkeziyetsiz finans makalesinde lego gibi oluşturulan blok zincirleri ile yaratılan kripto paraları “Lego Money” olarak tanımlamış. Kobayashi ve Yoshida (2019) ortaokul öğrencilerinin ekonomik konulara bakış açısı kazanmaları için, LEGO® bloklarını akıllı telefon gibi ele alarak, öğrencilerin bunları üretip takas ettiği analog bir oyun geliştirmişler.
George Vlachonikolis (2019) “Learning Business Theory with LEGO” kitabı, MIT CISR için Peter Andersen ve Jeanne W. Ross (2016) tarafından oluşturulan vaka çalışması “Transforming the LEGO Group for the Digital Economy” bazı akademik eserler.
Spartan Psikoloji ve Ekonomi İleri Araştırma (SPEAR) Laboratuvarında, Michigan State Üniversitesi İktisat Fakültesinden Dr. Ben Bushong, danışman tavsiyesinin insanların ekonomik karar ve davranışlarındaki etkisini incelemek için LEGO blokları kullanıyor (Frey, 2023). Marist College School of Management'ta muhasebe alanında yardımcı doçent olan Dr. Michael A. Craven, “Bureau of Labour Statistics” TÜFE verilerini Lego fiyatları ile düzelterek, ABD enflasyonunun açgözlülük mü yoksa maliyet enflasyonu mu olduğunu regresyon yöntemi ile araştırmış (Schefcik, bricknerd.com, 2022). Merak edenlere sonuç: Lego 2022 fiyatları özelinde, şirket açgözlülük fiyatlaması değil, maliyet nedeni ile fiyat düzeltmesi var, talebinizi öne alın demiş Craven. Enflasyonu tanımlarken shrinkflation’a değinmiş. Yukarıdaki örnekler aslında ekonomi ve finans, işletme konularına farklı bakabilmenin yansımaları.
Ezberlerin, kalıpların yani dogmaların dışına çıkarak, bilimin gereği epistemolojik olarak olguları sorgulamak. Geçen haftaki “Pop İktisat” yazımızda bahsetmiştik. Bizde 2022’de fahiş fiyat yok diyen ana akım ortodoks ekonomi yorumlarında, shrinkflation ve greedflation daha yeni fark edilip kendine yer buluyor. Popüler Barbie ile epik kült Oppenheimer film farkı gibi ortodoks ve heterodoks iktisat tartışması dünyada da var.
Bizde pop(üler) iktisat ana akımda ise kendisi ile çelişen çok tezat var. Merkez bankasındaki değişiklik için sosyal medyada ana akım ortodoks yorumlarda Bernanke olsa işe yaramaz dendi. Bernanke parasal genişlemenin mucidi, sıkılaştırmanın değil. Yine merkez bankası başında ekonomist başkan olmalı denildi.
Muhteşem iletişim yapıyorlar diye övülen Fed, BOE ve ECB’nin başkanları, Fed yönetim kurulundaki 7 üyeden 4'ü ekonomi mezunu değil. Sıkılaştırma, faiz artışı ile Fed enflasyonu yendi deniyor. Fed’in pandemi öncesi bilançosuna daha 3.5 trilyon dolar var. Hangi sıkılaştırma? Trump Powell için (Yellen’deki gibi) seçilirsem Fed başkanlığından alacağım dedi.
IMF yeni araştırmasında, ABD ve AB enflasyonlarındaki hızlı geri çekilmenin nedeni ekonomik aktivitelerin yavaşlaması değil, enerji ve arz şok maliyetlerinin sönmesi dedi. Aynı Bernanke arz ve enerji şoklarında kısa vadeli politika faizi işe yaramaz, dokunmayın yazan kişi (2004). Nitekim Japonya faize dokunmadan ve parasal gevşemeye rağmen enflasyon düşürdü.
CDS primi düşerken dış borç faiz artışımıza değinmeyen ana akım, FT’deki AB’nin kendi üyesi Macaristan’ı ekonomik olarak tehdit etti haberine, BLS’in işsizlik, istihdam verilerindeki sürekli güncellemelere de değinmiyor. Powell bile son toplantıda mimikleri ile çok şey anlattı. Bu arada Çin ekonomisi de Rusya gibi çöktü denirken, Rus ekonomisi büyümeye devam ediyor. Çin IMF’den önce dünyadaki en büyük kreditör ve elektrikli otomobil pazarında neredeyse tekelleşmeye gidiyor.