Bankalar ve şirketler döviz pozisyonu konusunda rahatladı

Haluk Bürümcekçi yönetimindeki Fortis Araştırma Grubu, 3 ayda bir kur riski değerlemesi yapıyor.

Son değerlemede, kur riski konusundaki olumlu gelişmelere işaret ediliyor.

Fortis değerleme notuna kur riski konusunda bir de açıklama eklemiş. Konuya yabancı okuyucularımız için önce kur riskinin ne olduğunu anlatan bu açıklamayı vereyim.

Bir bankanın veya şirketin döviz varlıklarıyla, döviz yükümlülükleri arasında ortaya çıkan para birimi uyuşmazlığına döviz pozisyonu denir.

Eğer döviz varlıkları yükümlülüklerden az ise (döviz açığı var ise) buna açık pozisyon, aynı ise kapalı pozisyon, fazla ise, uzun pozisyon denir.

Örneğin, US$/YTL kurunun 1.5 olduğu durumda bir şirketin toplam yükümlülükleri 2 milyar dolar ve 2 milyar YTL buna karşılık varlıkları 1 milyar dolar ve 3.5 milyar YTL ise burada herhangi bir açık yok gibi görünmekle birlikte dolar yükümlülükleriyle dolar varlıkları arasında 1 milyar dolarlık açık pozisyon oluşmuştur.

Kurun 2.0'ye çıktığı durumda yükümlülüklerin YTL karşılığı 6 milyar YTL'ye, varlıkların YTL karşılığı ise 5.5 milyar YTL'ye çıkar ve sonuçta 0.5 milyar YTL kur zararı oluşur.

Diğer taraftan eğer kur 1.0 seviyesine düşerse, bu sefer

de yükümlülükler 4 milyar YTL'ye, varlıklar ise 4.5 milyar YTL'ye düşer ve 0.5 milyar YTL'lik kambiyo kârı ortaya çıkar.

Özellikle Türkiye gibi hızlı büyüyen ve yurtiçinde tasarruf açığı bulunan ülkelerde, yatırımların finansmanında yurtdışı kredilerin payı yükselme eğilimine girmektedir.

Ancak yüksek enflasyon, istikrarsız ekonomik büyüme gibi olumsuz etmenler, yerli para cinsinden borçlanmayı zorlaştırmakta ve bu doğrultuda da yabancı para cinsi borçların hem şirketlerin hem de bankaların yükümlülüklerinde payı artmaktadır.

Bankalar tarafına bakıldığında, YTL'deki yüksek reel faizden faydalanmak için varlıklar tarafında YTL krediler ve özellikle de devlet iç borçlanma senetlerine daha fazla ağırlık verilmektedir.

Bireyler tarafında ise, bir taraftan geçmiş dönemlerdeki kronik enflasyona karşı güvence diğer taraftan da

politik belirsizlikler ve istikrarsız büyüme dönemlerindeki kur hareketlerinden reel kazanç beklentisi ile tasarruflar dövize yönelmektedir.

Kur riski konusundaki bu açıklamadan sonra gelelim kur riski konusundaki gelişmelere. Fortis Araştırma Grubu'nun değerleme notuna göre, 2009 yılında, kur riskindeki artışın tersine dönmeye başladığına dikkat çekiliyor.

Halbuki kriz döneminde en büyük endişe, kur riskinin ülke ekonomisinin en büyük sorunu olacağı, bankaların ve şirketlerin döviz pozisyonlarını kapatmakta güçlük çekeceği söyleniyor idi.

Araştırma notunda belirtildiğine göre toplam döviz pozisyonu, Ekim 2008'de en düşük 2.4 milyar dolarlık bir fazlaya işaret ettikten sonra yükselişe geçmiştir ve en son olarak Haziran 2009'da bu rakam 19.1 milyar dolara ulaşmıştır.

Bu dönemde,

- Şirketlerin döviz pozisyon açığı 7.7 milyar dolar küçülmüş,

- Bireyler de döviz yatırımlarını 5.8 milyar dolar artırmış,

- Bankaların döviz pozisyonları bu dönemde 1.0 milyar dolar artmış,

- TCMB'nin döviz fazlası da 2.3 milyar dolarlık yükseliş göstermiştir.

- Bu dönemde halen global likidite koşullarının çok canlanmamış olmasına ve ödemeler dengesindeki toplam sermaye hareketlerinin 3.0 milyar dolarlık fon çıkışına işaret etmesine rağmen döviz varlıklarda yaşanan bu artışın, kayıtdışı fon girişlerinden beslendiği tahmin edilmektedir.

. Sonuç olarak döviz pozisyon göstergelerinin, hem özel sektör açısından, hem de bankalar ve kamu dahil toplam sistem açısından daha az riskli bir konuma doğru geliştiği görülmektedir.

. Temmuz ve ağustos aylarında en yüksek sendikasyon geri ödemesine sahip iki bankanın ödemelerinin tamamına yakın kısmını yeniden borçlanmalarıyla eylül ayındaki yüklü sendikasyon geri ödemeleri konusunda da olumlu beklentiler iyimserliği artırmaktadır.

Döviz Pozisyonlarõndaki Gelişmeler (Mn US$)

2005 2006 2007 2008 03.09 06.09 2008-2007 12.08 - 06.09

Tüzel Kişilerin Net Yurtdõşõ Pozisyonu -25,558 -37,126 -64,625 -83,996 -79,232 -79,948 -19,371 4,048

Varlõklar 25,118 36,135 41,378 42,172 40,872 41,119 794 -1,053

İhracat Alacaklarõ 6,429 8,848 10,314 8,582 8,313 8,561 -1,732 -21

Döviz varlõklarõ ve mevduatlar 18,297 26,737 30,507 33,176 32,047 32,046 2,669 -1,130

Menkul Kõymet ve Para Piyasasõ 392 550 557 414 512 512 -143 98

Yükümlülükler 50,676 73,261 106,003 126,168 120,104 121,067 20,165 -5,101

İthalat Borçlarõ 10,674 11,354 14,085 14,049 12,847 13,247 -36 -802

Krediler 40,002 61,907 91,918 112,119 107,257 107,820 20,201 -4,299

Uzun vade 38,183 59,948 90,439 110,363 105,376 106,068 19,924 -4,295

Kõsa vade 1,819 1,959 1,479 1,756 1,881 1,752 277 -4

Yurtiçi Net Pozisyon 38,645 49,951 59,571 54,686 55,632 63,357 -4,884 8,671

Gerçek Kişiler 46,785 54,940 67,984 58,215 56,924 61,155 -9,769 2,940

Tüzel Kişiler -8,140 -4,990 -8,414 -3,529 -1,293 2,202 4,885 5,731

Gerçek Kişiler Net Pozisyonu 46,785 54,940 67,984 58,215 56,924 61,155 -9,769 2,940

Tüzel Kişiler Net Pozisyonu -33,698 -42,116 -73,039 -87,525 -80,525 -77,746 -14,486 9,779

Tüzel+ Gerçek Kişiler Net Pozisyonu 13,087 12,825 -5,054 -29,310 -23,600 -16,591 -24,255 12,719

TCMB 15,462 20,542 29,415 36,301 38,241 35,314 6,886 -987

Bankalar -97 184 -296 -91 323 367 205 458

ÖFK 33 -43 79 107 38 -10 28 -117

Toplam Sistem (Kamu, Özel, Bankacõlõk) 28,484 33,508 24,144 7,007 15,002 19,080 -17,136 12,073

Kaynak: TCMB, BDDK, TMSF, İş-Kur, Fortis Ekonomik Araştõrmalar ve Strateji