Aslında bir kaşık yok
Morpheus’un Neo’ya (Keanu Reeves) “mavi hapı alırsan bu hikâye sona erer, kırmızı hapı alırsan Harikalar Diyarı’nda kalırsın” cümlesi ile Wachowski Kardeşlerin “The Matrix” filmi sinema tarihinde çığır açar.
Ortodoks para politikası ile enflasyonu başarı ile kontrol altına alan Fed sayesinde piyasalarda yılsonuna doğru bayram havası esmeye başladı. Faiz artışlarına rağmen büyüme, istihdamda iyi giden, iktisat bilimi kurallarını harfiyen uygulayan Fed sayesinde enflasyonun düşmesi ana akımda “yumuşak inişte Fed gibi ol” dedirtiyordu.
Buradan sonra filmin her yerde yazmayan ve her ekonomi programında anlatılmayan kısmı başlayacağından, yukarıdaki tatlı rüyada devam etmek isteyenler için mavi hapla yazı burada bitiyor. Devamı bekleyenler için kırmızı hapla yazı ve gerçekler buradan itibaren başlıyor. Enflasyon olmaz, geçici, resesyon olmaz derken sadece bu sene 6 banka battı Fed’in harikalar diyarında. Bu hafta Fed’in 3. çeyrek finansalları geldi. Bilançosundaki hazine (garantili) tahvillerden zararı 1 trilyon 13 milyar dolardan, 1 trilyon 301 milyar dolara çıkmış.
Fed’in 3 ayda zararına eklediği 288 milyar dolar Türkiye’nin yıllık ihracatı 255 milyar dolardan fazla. 2 çeyrek arasında 220 milyar dolar tahvil azalmışken hem de. Zararın tahvil portföyüne oranı ise çeyrek dönemler bazında %12,81-%11,16 -%12,80-%16,91. Bu oranlar 1 yılda 450 milyar dolar portföy daraltırken olmuş durumda. Ters repodaki azalışı dikkate almaksızın.
Rekor zarar eden merkez bankalarının başında Fed geliyor. İngiltere, İsviçre merkez bankalarının 350 milyara yakın zararı dışında, 600 milyar dolara yakın zarar ABD bankacılık sisteminde var. Çin, Japonya ve Fed’in 1 sene içerisinde sattığı tahvillerin tutarı 1 trilyon dolara yaklaşıyor. Citi aynı dönemde 109 milyar dolar açığa satış yapmış. Son çeyrekte bütçe açığı 1,7 trilyon dolar. Kamu borcu ise 33,75 trilyon dolarla rekorda. GSYİH 27 trilyon dolar. Avrupa Birliği kamu borcu/GSİYH oranını Maastricht kriteri %60 olarak belirlemişti.
ABD’nin oranı %125. AB’nin %90. Bizim %32. Hazinenin faiz ödemeleri de rekorla 1 trilyon doları gördü. Son çeyrekte büyüme kamu ve savunma harcamalarından oluşurken, bu hafta perakende satışlarda düşüş geldi. İşte bu yüzden kredi notu indirimleri geldi. Tahvillerde vade kısalırken faizler %5 üzerine attı. Fed’e bir Neo lazımken enflasyon verisinin %3,7’den %3,2’ye düşmesi imdada yetişti. Ancak enflasyon nasıl düşmüştü?
Arz sorunların çözülmesi ile emtia fiyatlarındaki düşüş, keza shrinkflation (gizli enflasyon) dışında en önemli ve büyük düşen kalem enerji. Yani arz ve enerji enflasyonunda aslında Fed’in faizi değil başarı öyküsü. (Enerji fiyatı düşünce ucuzlayan uçak bilet + 1. el oto satışı artınca düşen 2. el oto + kuş gribi bitince düşen yumurta) x (fiyatları). Bureau of Labour Statistics Haziran’dan bu yana neredeyse her ay işsizlik ve istihdam verilerini geriye dönük güncelliyor.
Zaten CPI metodolojisi de yılbaşında değişmişti. Eskiden poliçe primleri endekse etki ederken, Ekim’de metodoloji değişip şirketlerin 6 aylık kazançları endekste yer almaya başlayınca, sağlık sigortası endekste yıllık %34 düştü. CPI %3,2 çıktı. BOJ’un Yen’i korumak için ABD tahvilleri satışının hemen sonrasında gelen bu haber herkese rahat nefes aldırırken, SEC ise ekim ilk yarısı için verileri yayınlamakta 3 hafta gecikti. 1 ay arayla ekimde Japon ve kasımda ABD EFT sistemleri de çökmüştü.
Hafta sonunda ise sistem geçişi olan ECB’nin T2 sistemi bu yazı yazılırken hala ayağa kalkmamıştı. Operasyonel riske dair bu sene çok örnek yaşadık. COSO, Sarbanes Oaxley, DoddFrank başlıkları ile LIBOR’un ortadan kalkışı ile BRICS bir arada düşünüldüğünde, kâhin ve mimar çok tehlikeli bir oyunda belki de. Milei gibi Neo örnekleri sistemi dengeye getirmek için olabilir mi? The Matrix filminin kaşık bükme sahnesine geri dönersek.
"Kaşığı eğmeyi boşuna deneme. Bu imkânsızdır. Bunun yerine sadece gerçeği anlamaya çalış. Bir kaşık yok. Bu yüzden eğdiğin şey kaşık değil, sadece kendinsin." “Sistemin devam etmesi; insanların, sistemin gerçek olduğuna inanmaya devam etmeleriyle mümkündür” (Öztat, 2019). Aslında Fed’in ortodoks para politikasında bir kaşık yok. Bükülen piyasalarda ve ekonomilerde biziz sadece.