Asgari ücretli emekli dengesi on yılda tersine döndü

İşçi, işveren ve hükümet temsilcilerinin katılımıy­la aralık ayında toplanacak tespit komisyonunca belirle­necek asgari ücretin kaç TL olması gerektiği ekonomi çevrelerinde tartışılmaya devam ederken, asgari ücret ile ortalama iş­çi, esnaf ve memur emekli aylıkları arasındaki denge­nin özellikle son on yılda, emekliler aley­hine tersine döndüğü dik­kati çekiyor.

Sosyal Güvenlik Ku­rumu’ndan (SGK) ay­lık alan işçi (4/a), esnaf (4/b) ve memur (4/c) emeklileri ile hak sa­hiplerinin 2014 so­nunda 10 milyon 921 bin olan toplam sayısı, bu yıl ağustos sonu itibarıyla 16 milyon 483 bin 470’e ulaş­tı.

SGK’nın 2014’te 134,4 mil­yar lira olan toplam aylık öde­mesi, 2023’te 1 trilyon 408,6 milyar liraya yükseldi, bu yı­lın ilk sekiz ayında ise 1 trilyon 678,8 milyar lira oldu. SGK ta­rafından yayımlanan mali is­tatistiklerde yer alan emekli ve hak sahiplerine yapılan top­lam ödeme miktarını toplam emekli ve hak sahibi sayısına bölünmesiyle kişi başına dü­şen ortalama aylık ödemesinin 2014 yılında 1.025 TL olan tu­tarı, 2023 yılında 7 bin 323 li­raya, bu yılın ilk sekiz ayı itiba­rıyla da 12 bin 731 liraya geldi.

Nisan 2023 ile Aralık 2023 arasında en düşük emekli ay­lığı 7 bin 500 TL’ye, bu yılın ocak-haziran döneminde 10 bin, temmuz-aralık dönemin­de de 12 bin liraya tamamlanır­ken, ortalama emekli aylığının geçen yıl ve bu yıl “en düşük ay­lık” düzeyi olarak belirlenen bu tutarlara yakın çıkmasında, dul ve yetim aylıklarının dü­şüklüğü etkili oldu.

Asgari ücretin üstündeyken altına indi

2014’te 869 TL olan orta­lama asgari ücretin neti ise 2024’te 17 bin 2 liraya çık­tı. 2014’te asgari ücretin yüz­de 118’i düzeyindeki ortalama aylık ödemesi, izleyen dönem­de sürekli gerileyerek 2019’da yüzde 94,9’a geriledi. Başka de­yişle asgari ücret ilk kez emekli ve hak sahiplerine yapılan or­talama ödemeyi geçti. Emekli aylığı-asgari ücret dengesi iz­leyen dönemde de emekli aley­hine seyretti. Ödenen ortala­ma aylığın ortalama asgari üc­rete oranı 2023’te yüzde 73,9’a kadar indi. Bu yıl ilk sekiz ayda ise söz konusu oran yüzde 74,9 oldu. Asgari ücret yıllık belir­lendiği için ortalamada da aynı olurken, ortalama emekli ay­lığı ise kalan dört ayda emek­li sayısındaki artışa bağlı ola­rak daha da düşebilecek, bu ne­denle oran daha da düşecek.

İşçi ve esnaf emeklisi geride

Emekli aylığı/asgari üc­ret dengesi, işçi, esnaf ve me­mur emeklileri bazında fark­lı tablo oluşturdu. 2014-2024 döneminde ortalama ödeme eski SSK kapsamındaki (4/a) emekli ve hak sahiplerinde 1.029 TL’den 12 bin 330 TL’ye, Bağ-Kur’da (4/b) sahiplerin­de 748 TL’den 9 bin 452 lira­ya, eski Emekli Sandığı kapsa­mında (4/c) ise 1.362 TL’den 18 bin 284 TL’ye çıktı.

Bu dönem­de ortalama aylık ödemesinin asgari ücrete oranı SSK’lılar­da yüzde 118,4’ten yüzde 72,5’e, Bağ-Kur’lularda yüzde 86’dan yüzde 55,6’ya indi. Böylece or­talama SSK’lı aylığı asgari üc­retin dörtte üçüne, ortala­ma Bağ-Kur’lu aylığı ise nere­deyse yarısına geriledi. Oranı 156,7’den yüzde 107,5’e inen or­talama memur emekli aylığı da asgari ücrete yaklaştı.

2014-2024 döneminde, tüm emeklilere yapılan ortalama aylık ödemesi yüzde 1.141,4 (11,4 kat) artarken, ortalama asgari ücrette yüzde 1.856,5’lik (18,6) katlık bir yaşandı. Tür­kiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) göre 2014’ten bu yana tüketici fiyatları (TÜFE) ba­zında enflasyon ise yüzde 949,1 oldu. Kümülatif enflasyonla indirgendiğinde ortalama as­gari ücrette bu dönemde yüz­de 86,5, ortalama emekli aylı­ğında ise yüzde 18,3 oranında reel artış var.

Bu dönemde re­el artış SSK’lılarda yüzde 14,2, Bağ-Kur’da yüzde 20,5, memur emeklilerinde yüzde 27,9 oldu. Bu yıl sekiz aydaki ortalama aylık, son dört ayda yeni emek­lilerle yıllık bazda aşağı inecek, böylece on yıllık cari artış oranı da düşecek. Asgari ücrette ise yıl boyu aynı tutar uygulandı­ğı için kümülatif cari artış ay­nı kalırken, 2025 başında bel­li olacak yıllık enflasyona gö­re her iki bazda da “reel” artış oranları değişecek.

Dolar bazında emekli kayıpta

Merkez Bankası döviz alış kuru üzerinden yıllık ortala­ma dolar kuruna çevrildiğin­de ise tüm emeklilere yapılan ortalama aylık ödemesi 2014- 2024 döneminde 468,5 dolar­dan 392,3 dolara gerilerken, or­talama asgari ücretin 397,2 do­lardan 523,9 dolara yükseldiği belirlendi. Buna göre söz konu­su yaklaşık on yıllık dönemde emekliler dolar bazında orta­lamada yüzde 16,3 gelir kaybı­na uğrarken, asgari ücret yüzde 31,9 artış gösterdi. Anılan dö­nemde 4/a kapsamında aylık alanlar dolar bazında ortalama 19,2, 4/b kapsamındakiler yüz­de 14,8, 4’c’li memur emeklileri ise yüzde 9,5 kayba uğradı.

Emeklilerin yılbaşı zammı ne olur?

Emekli aylıklarına 2025 başında yapılacak artışlar, 3 Ocak’ta açıklanacak enflasyon verilerinde bu yılın ikinci yarasındaki orana göre belli olacak. SSK ve Bağ-Kur emeklileri 2025’in ilk yarısı için, TÜFE bazında bu yıl son 6 ayda gerçekleşen enflasyon kadar zam alacak. Memur emeklilerinin zammı ise bu yılın temmuz-aralık dönemi için yapılan yüzde 10’luk zam ile bu dönemde gerçekleşecek enflasyonun farkının 2025’in ilk yarısı için toplu sözleşme ile alınan yüzde 6’lık zammın üstüne eklenmesiyle oluşacak orana göre belirlenecek.

TÜFE’de temmuz-ekim dönemini kapsayan dört aylık enflasyonun yüzde 12,06 olması nedeniyle, kasım ve aralık ayında enflasyon sıfır dahi olsa SSK ve Bağ- Kur emeklileri, son iki ayda eksi enflasyon olmaması durumunda, bu oranda bir artışı şimdiden hak etti. Son iki ayda enflasyon sıfır dahi gelse bu kesimin zam oranı bu düzeyde olacak. Son iki ayda toplam yüzde 5 enflasyon durumunda bu oran yüzde 17,7’ye çıkacak.

Memur emeklileri ise temmuz-ekim döneminde gerçekleşen enflasyona göre, yılbaşı zammının üstüne eklenmek üzere şimdilik yüzde 1,87’lik bir fark elde etti. 2024 ikinci yarı enflasyonu 17,7 olursa, yüzde 7’lik enflasyon farkı oluşacak ve bunun yüzde 6’lık toplu sözleşme zammına eklenmesiyle memur emeklilerinin alacağı zam 13,4 olacak. Buna göre memur emeklilerinin zam oranı diğer emeklilerin altında kalacak.

Yeni asgari ücret ne zaman belli olacak?

İşçi, işveren ve hükümet temsilcilerinden oluşan Asgari Ücret Tespit Komisyonu, 2025 başında geçerli olacak asgari ücreti belirlemek üzere aralık ayında toplantılara başlayacak. Komisyonun yeni asgari ücreti aralık ayının son haftası belirlemesi bekleniyor. Enflasyon dolayısıyla yaşam maliyetlerinin artması dolayısıyla işçi kesimi, 2024’te ara zam yapılmayan, yıl boyunca aynı kalan asgari ücrette, 2025 yılı için yüksek bir artış beklerken, işveren tarafı ise işletmeler üzerindeki maliyetlerin aşırı artmaması için dengeli bir artış talep ediyor.

Hükümet tarafının asgari ücrette 2025 yılı hedef enflasyonu kadar olmak üzere yüzde 17,5 artış öngördüğü iddia edilirken, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan’ın «Geçen yıl aralık ayında izlediğimiz yol neyse, bu yıl da aynı şekilde ilerleyeceğiz. Enflasyona ezdirmeyecek, vatandaşın satın alma gücünü koruyacak bir ücret seviyesinde anlaşmaya varılmasını arzu ediyorum” açıklaması dikkat çekiyor. IMF başta uluslararası kuruluşların zam beklentisinin ise yüzde 25 olduğu belirtiliyor.