Asgari ücret bazı sektörlerde 'genel ücret’

Türkiye’de asgari üc­retli çalışanların giderek artan ora­nı Avrupa ülkelerinin çok üzerine çıkarken, bazı sek­törlerde ise yüzde 70’i aşan oranla asgari ücret adeta genel ücret haline gelmiş bulunuyor.

Her yıl hükümet, işveren ve işçi kesimi temsilcilerin­den oluşan tespit komisyo­nunca yeniden belirlenen ve milyonlarca çalışanı ilgilen­diren asgari ücret, en önem­li sosyo ekonomik gündem­lerden biri. 2025 başından geçerli olacak net asgari üc­ret de komisyondaki görüş­melerin tamamlanmasının ardından hükümet tarafın­dan 22 bin 104 TL olarak açıklandı. Asgari ücret, 2024’te geçerli olan tutara göre yüzde 30 artırıldı.

İki çalışandan biri

Türkiye’de asgari ücretle çalışanların oranı son yıl­larda giderek artarken, bu konuya ilişkin resmi veri olarak Merkez Bankası’nın 2021 yılındaki tabloyu or­taya koyan araştırması bu­lunuyor. Araştırma, ülkede tarım dışı sektörlerde ça­lışanların yaklaşık yarısı­nın, yasal bakımdan işçile­re ödenebilecek en düşük ücret düzeyi olan asgari üc­ret veya daha düşük ücret­le çalıştığını, buna karşılık toplam personel maliyeti­nin toplam üretim değeri içindeki payının ise yakla­şık onda bir düzeyinde ol­duğunu ortaya koyuyor.

Banka’nın geçen yılın 3’üncü Enflasyon Rapo­ru’nda yer alan ve daha çok asgari ücretin enflasyona etkisinin incelendiği araş­tırma, ülkede çalışma ya­şamı ve emek kesiminin durumuna ilişkin çarpıcı sonuçlar veriyor. Araştır­maya göre tarım dışı sek­törler toplamında ücretli­lerin yüzde 43,1’ini asgari ücret ve altında ücret alan çalışanlar oluşturuyor.

Bu­na göre asgari ücret, çalı­şanların çok büyük bir bö­lümünü doğrudan etkile­yen bir ücret düzeyi haline gelmiş bulunuyor. Bu arada asgari ücretin yüzde 10 alt komşuluğundan daha dü­şük ücretle çalışanlar “as­gari ücret altı ücretli” kabul ediliyor. Buna göre asgari ücretin de altında çalışan önemli bir emekçi kesimi bulunuyor. Araştırmanın 2021 yılı verilerini baz al­dığı ve makro ekonomik gö­rünümün izleyen iki yılda daha da bozulduğu dikkate alınırsa, asgari ücretli çalı­şan oranının daha da yük­selmiş olabileceği tahmin ediliyor.

En yüksek oran giyimde

Merkez Bankası araştır­masına göre asgari ücret ve altı çalışanların oranı ana sektörler bazında bakıldı­ğında; sanayi sektöründe yüzde 50,4, inşaatta yüzde 71,4, hizmetlerde ise yüzde 37,9 düzeyinde.

Hizmet sektörü topla­mında oran diğer ana sek­törlere göre daha düşük olmakla birlikte bazı alt sektörlerde çok yüksek dü­zeylere ulaşıyor. Konakla­ma ve yiyecek hizmetleri alt sektörü, yüzde 73’le, tüm ekonomik faaliyetler için­de de en yüksek asgari üc­retli çalışan oranına sahip bulunuyor. Hizmetler alt sektörleri içinde bu alt sek­törü yüzde 64’le toptan ve perakende ticaret sektörü izliyor.

Asgari ücret ve altında ücretle çalışanların ima­lat sanayi genelinde oran yüzde 52 olurken; alt sek­törlerden giyim yüzde 70,5, deri yüzde 69,7 ve gıda yüz­de 67,1’le başı çekiyor. Mo­bilyada yüzde 57,8, tekstil­de yüzde 57,4’le yüksek dü­zeyde bulunan söz konusu oran taşıt sektöründe yüz­de 26,3, petrolde yüzde 19,9, diğer ulaşımda yüzde 19,6 ile en düşük düzeylerde bu­lunuyor.

İşçilik gideri üretim değerinin onda biri

Tarım dışı sektörler baz alındığında, toplam perso­nel maliyeti, toplam üretim değerinin yüzde 10,5’ini oluşturuyor. Başka deyiş­le çalışanların ürettiği her 100 liralık mal ve hizmetin karşılığı olan gelirin 10,5 li­rası ücret ödemesi, vergi ve sosyal güvenlik primi gibi kalemlerle toplam personel maliyetine gidiyor. Perso­nel maliyetinin üretim de­ğerine oranının en yüksek olduğu sektör yüzde 51,1’le eğitim. Buna karşılık söz konusu oran sanayide sade­ce yüzde 6,7, inşaatta yüz­de 9, hizmetlerde ise yüzde 17,9 düzeyinde.

İmalat sanayiinde yüzde 7,2 olan personel maliye­tinin üretim değerine ora­nı, alt sektörler içinde yüz­de 13,8’le giyimde en yük­sek düzeye ulaşıyor, gıdada yüzde 6,4’e kadar düşüyor. Hizmetler alt sektörleri içinde konaklama ve yiye­cekte yüzde 20,2, toptan ve perakende ticarette yüzde 17,6 olan personel maliye­tinin üretim değerine ora­nı, ulaştırma ve depolama­da yüzde 9,7 ile daha düşük.

Ücretler giderek “asgari”leşti

Öte yandan Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Dairesi’nin (DİSK-AR), TÜİK’in çalışma hayatına ilişkin çeşitli verilerini baz alarak yaptığı bir çalışma ise 2023 yılında tüm çalışanların yüzde 38,5’inin asgari ücretin yüzde 110’u ve altında ücret aldığını ortaya koyuyor.

2002-2023 dönemindeki seyri ele alan DİSK araştırmasına göre ekonomi genelinde asgari ücret ve altında ücretle çalışanların oranı yüzde 24,4’ten yüzde 33,9’a yükseldi. Bu dönemde, asgari ücretin yüzde 5 fazlası ve altındaki bir ücretle çalışanların oranı yüzde 27,8’den yüzde 37,5’e; yüzde 10 fazlası ve altına çalışanların oranı yüzde 30,7’den yüzde 38,5’e, yüzde 20 fazlası ve altında ücretle çalışanların oranı da yüzde 39,1’den yüzde 52,4’e çıktı.

Asgari ücretin yüzde 50 fazlası ve altında ücret alanların oranı yüzde 49,2’den yüzde 69,3’e, asgari ücretin iki katı ve altında ücret alanların oranı yüzde 59,9’dan yüzde 82,3’e yükseldi. Buna göre ülke genelindeki her 100 çalışanın 82’sinin ücreti iki asgari ücret tutarından daha düşük.

2002 yılında çalışanların yüzde 40,1’i asgari ücretin iki katından daha fazla ücret alırken, bu oran 2023’te yüzde 17,7’ye düştü. Başka deyişle 100 çalışandan sadece 18 dolayındaki bölümü iki asgari ücret tutarından fazla ücret alıyor.

İspanya’da yüzde 0,8

Asgari ücretlilerin toplam çalışanlar içindeki oranı Avrupa Birliği ülkelerinde ise minimum düzeylerde bulunuyor. Ancak bu konuya ilişkin Avrupa Birliği İstatistik Kurumu (Eurostat) tarafından açıklanan en son veri 2018 yılına ait ve burada Türkiye yer almıyor. Anılan yılda Türkiye’de yüzde 36,2 olan asgari ücretle çalışanların oranı Eurostat’a göre AB ülkeleri içinde yüzde 15,2 ile en yüksek Slovenya’da.

Buna göre Türkiye’nin oranı onun da iki katından yüksek. Eurostat’a göre AB’de asgari ücretli oranında bu ülkeyi yüzde 14,1’le Bulgaristan, yüzde 13,3’le Romanya, yüzde 12,1’le Polonya, yüzde 11,6 ile Fransa izliyor. Diğer ülkelerde yüzde 10’un altında bulunan söz konusu oran Belçika’da yüzde 0,9’a ve İspanya’da yüzde 0,8’e kadar düşüyor.