Arz güvenliği ve depolama
Üretimde girdi ve çıktı dengesinin korunması, arzın talebi karşılayabilmesi bakımından son derece önemli. Tarımsal üretimin önemli girdileri olan tohum, gübre, ilaç, yem ve diğerlerinin zamanında ve yeterli miktarlarda temin edilebilmesi üretimin devamlılığı açısından gerekli.
Örneğin, Ukrayna-Rusya Savaşı’nda, sadece buğday veya ayçiçeği üretimi değil aynı zamanda başta gübre olmak üzere birçok tarımsal üretim girdisinin tedarikçisi olan Rusya’nın tutumunun ne olacağı hep kaygıyla izlendi. Yeterli olduğumuz buğdayda, üretim girdilerinin ithalinde karşılaşılabilecek bir sorun üretimi aşağı çekebilir.
Daha fazla üretmek ve daha fazla depolamak
Tarım dışı sektörlerde de girdi veya ürünün depolanması önem arz ederken, tarımda çok daha hayati bir boyuttadır. Çoğu sanayi ürününde minimum stokla çalışmak, stok maliyetlerini düşürmek açısından gerekli iken tarımda stoklamanın ve depolamanın önemi her geçen gün daha da artıyor. Bunun başlıca nedenleri; çoğu tarım ürününün üretiminin belirli bir dönemde gerçekleşebilmesi, buna karşılık tüketiminin tüm yıl boyunca sürmesidir.
Örneğin, buğdayın birkaç aylık hasat dönemi olmasına karşılık yıl boyunca nüfusun tamamının ekmek, makarna, bulgur vb. tüketmesi zaruridir. Hasat döneminde artan üretimin arza dönüşerek fiyatları çok aşağı çekmesi üreticiyi mağdur eder. İlerleyen aylarda ise tüketici düşen arz sonucunda yüksek fiyatlara maruz kalır. Yine sonraki yıllarda, o üründen zarar eden üreticinin üretimden vazgeçmesi üretimin azalmasına ve tüketicinin olumsuz etkilenmesine neden olacaktır.
Tarımsal ürün piyasaları yeterince bilinmiyor
Tarım ürünlerinin arz ve talep esnekliklerinin kısa dönemde düşük olması nedeniyle ürün fiyatlarında ve sonuçta üretici gelirlerinde büyük dalgalanmalar yaşanabiliyor. Kısa dönemden uzun döneme geçildiğinde ise daha farklı üretim ve piyasa sorunları ortaya çıkıyor.
Daha önceki yazılarımızda geniş bir şekilde ele aldığımız Örümcek Ağı Teoremi, King Kanunu (Bolluk Paradoksu) vb. prensipler, tarım ürünleri piyasalarına özgü olan ve bu piyasalara yabancı olanların anlayamadıkları ilişkileri açıklamaya çalışır. Depolama ne kadar yetersiz kalırsa mevsimsel fiyat dalgalanmaları da o kadar fazla hissedilecektir. Yine de üretim sezonuna bağlı olarak belirli bir düzeye kadar fiyat dalgalanmalarının olması normal karşılanmalıdır. Kısaca özetlemeye çalıştığımız bu nedenler, tarım ürünlerinde depolamayı zorunlu hale getiriyor.
Bu açıdan depolamayı, tarım ürünlerinin pazara arz edilecekleri zamana kadar gereken uygun ortamı sağlayarak, genellikle kapalı mekanlarda, nicelik ve nitelik açısından azalma olmadan bekletilmesi olarak tanımlayabiliriz. Elbette ki hububattaki depolama şartları ile yaş meyve ve sebzede, hayvansal ürünlerde depolama şartları çok farklı olmakta. Özellikle kuru gıda dışında, ortamın nemi, sıcaklığı ve hatta ortamdaki gaz bileşimleri, ürünün kalitesini koruyarak depolanmasında önemli faktörlerdir.
Canlı ile uğraşmak başlı başına bir risk
Meyve ve sebzelerde yüksek su içeriği, depolanma esnasında da solunumlarını devam ettirerek canlılıklarının sürdürmelerini sağlar. Bu canlılık bir anlamda ürününün yaşlanması ve kolaylıkla hastalık kapabilmesi anlamına gelir. Büyük zahmetlerle üretilen ürünlerin önemli bir kısmı maalesef depolamanın yanı sıra nakliye, paketleme vb. aşamalarda israf edilir. Buraya kadar açıklamaya çalıştığımız depolama, bir ülke açısından gerekli ve stratejiktir.
Bunun dışında, piyasayı manipüle etmek için arzı kısmak ve sonuçta ürün fiyatını yapay olarak yükselterek daha yüksek karlar elde etme amacıyla yapılan depolama veya stoklama faaliyeti bu kapsamın dışındadır. Hem üreticiye hem de tüketiciye zarar verir. Az sayıda karaborsacının haksız kazanç elde etmesine neden olan, hak ve hukuka aykırı olan bu durum, zaman zaman normal depolama işlevi ile karıştırılır. Depolama konusuna bu girişi yaptıktan sonra küresel ölçekte artan stok hacmi, ülkemizdeki stoklar ve özellikle de lisanslı depoculuk ile sonraki yazımızda devam edeceğiz.