Art arda dört ay cari fazla

Türkiye ekonomisi ey­lülde 2 milyar 988 mil­yon dolarlık cari iş­lemler “fazla”sı verdi. Cari dengede art arda fazla verilen dönem, ilk kez dört aya ulaştı. Altın ve enerji hariç cari den­gede ise aylık 7,3 milyar dolar fazla oluştu. İlk dokuz aydaki cari açık yüzde 85 dolayında küçülme ile 5 milyar dolar do­layına gerilerken, yıllık bazda cari açık 10 milyar doların al­tında gerçekleşti.

Cari dengede devam eden iyileşmede; parasal sıkılaştır­manın da etkisiyle ekonomi­nin özellikle üretim ayağında frene basılması paralelinde enerji başta ithal girdi kulla­nımının azalması ile alınan kısıtlayıcı önlemlerle altın it­halatındaki sert düşüşün dış ticaret açığını küçültmesi ve özellikle yaz dönemi turizm gelirleri diğer alanlarda hiz­met ihracatındaki artışlar et­kili oldu.

Kümülatif açıkta rekor kapanma

Merkez Bankası’nın açıkla­dığı ödemeler dengesi verile­rine göre, son dört ayda verilen fazla ile kümülatif bazda cari işlemler açığı, rekor düzeyde küçüldü. Geçen yıl ilk dokuz ayda 36 milyar 122 milyon do­ları bulan cari işlemler açığı, bu yıl aynı dönemde ise yüz­de 85,4 küçülerek 5 milyar 271 milyon dolara geriledi. Geçen yıl eylül sonu itibarıyla 46 mil­yar 915 milyon dolar olan yıl­lık cari açık da ay sonları iti­barıyla hızla küçülerek bu yıl aynı tarihte 9 milyar 652 mil­yon dolara kadar indi. Yıllık­landırılmış bazda cari işlemler açığında bir yıl önceye göre 37 milyar 263 milyon dolarlık kü­çülme gerçekleşti.

Dış ticaret açığında küçülme

Dış ticaret açığındaki küçül­me cari işlemler dengesindeki iyileşmenin ana sürükleyici­si olmaya devam ediyor. Öde­meler dengesi tanımıyla dış ticaret açığı; eylülde geçen yı­lın aynı ayına göre yüzde 15,9 küçülerek 3 milyar 113 milyon dolara geriledi. Bu kapsamda, içinde enerji ürünlerinin bü­yük ağırlıkta olduğu genel mal ticaretindeki açık geçen yı­la göre yüzde 10,4 küçülerek 2 milyar 114 milyon dolara ge­riledi. Parasal olmayan altın­da aylık net ithalatın yüzde 25 azalarak 1 milyar 17 milyon dolar olduğu eylülde, 14 mil­yon dolarlık da net transit tica­ret geliri elde edildi.

Ocak-eylül dönemi itiba­rıyla dış ticaret açığı geçen yılın eş dönemine göre yüz­de 42,7 azalarak 41 milyar 470 milyon dolara geriledi. Dokuz aylık dönemlere göre ihracat yüzde 2,9 artarken, ithalat yüzde 10 azaldı. Bu da geçen yılın aynı dönemine göre dış ticaret açığını 31 milyar dola­ra yakın küçülttü.

Net altın ve enerji ithalatında sert düşüş

Geçen yılın eylül sonunda 94 milyar 27 milyon dolar dü­zeyinde bulunan yıllık dış tica­ret açığı, bu yıl aynı tarihte 55 milyar 484 milyon dolara ge­riledi. Bu dönemde, önceki bir yıllık döneme göre net altın it­halatının (ithalat-ihracat) alı­nan kısıtlayıcı önlemlerin de etkisiyle 18 milyar 48 milyon dolar ve ekonomideki yavaş­lamaya bağlı olarak net enerji ithalatının 11 milyar 761 mil­yon dolar azalması dış ticaret açığındaki bu küçülmede etki­li oldu. Son bir yılda net enerji ve altın ithalatının toplam fa­turası, önceki bir yıllık döne­me göre 29 milyar 809 milyon dolar azaldı.

Net hizmet gelirlerinde artış

Taşımacılık, turizm, yurt dı­şı müteahhitlik gibi faaliyet­leri kapsayan “hizmetler den­gesi” kapsamında aylık toplam gelir eylülde yüzde 3,3 artışla 11 milyar 870 milyon, bu alan­lardaki giderler yüzde 3,7 ar­tışla 4 milyar 480 milyon do­lar ve böylece net hizmet geliri yüzde 3,1 artışla 7 milyar 390 milyon dolar oldu.

İlk dokuz ayda yüzde 7,1 artışla 47 milyar 718 milyon dolarla dış ticaretteki açığın üzerinde gerçekleşen net hiz­met geliri, cari açığı önem­li oranda küçülttü. Geçen ilk dokuz ayda dış ticaret açığı­nın ancak yüzde 61,6’sını ka­payabilen net hizmet gelir­leri, bu yıl söz konusu açığın yüzde 115,1’i düzeyine ulaştı. Ocak-eylül döneminde hiz­metler alanındaki net gelirin 37 milyar 763 milyon dolarla büyük bölümü “seyahat” (tu­rizm) kaleminden elde edildi.

Son bir yıldaki hizmet geli­ri 112 milyar dolara ulaşırken, bu alandaki giderler 52 mil­yar 140 milyon dolar ve böy­lece yıllık net hizmet geliri 59 milyar 863 milyon dolar olarak gerçekleşti.

Öte yandan ilk dokuz ayda, doğrudan yatırımlar ve port­föy yatırımları kapsamında­ki gelir-giderler ile faiz gelir giderlerini kapsayan “birin­cil gelir dengesi”nde 11 milyar 521 milyon dolar net çıkış; işçi dövizi, kişisel transferler gi­bi kalemleri kapsayan “ikincil gelir dengesi”nde ise 2 milyon dolarlık bir net giriş yaşan­dı. Son bir yılda birincil gelir dengesinde net çıkış 14 mil­yar 108 milyon dolara ulaştı, ikincil gelir dengesinde net 77 milyon dolarlık giriş oldu.

Finansman daha çok portföy girişleri ile

Cari açığın finansmanına bakıldığında, doğrudan yatı­rımlarda eylülde net 649 mil­yon, ilk dokuz ay itibarıyla da geçen yılın eş dönemine göre yüzde 24,2 daha fazla olmak üzere toplam 3 milyar 443 mil­yon dolar net giriş oldu. Port­föy yatırımlarında ise eylül­deki 370 milyon dolarlık net girişle ilk dokuz ay itibarıyla kümülatif bazda toplam net gi­riş 15 milyar 568 milyon dola­ra ulaştı. Dokuz aylık net giriş, geçen yılın aynı dönemine gö­re yüzde 796 arttı.

Yurt içi bankaların yurt dı­şı muhabirlerindeki efektif ve mevduat varlıkları, yurt dışı bankaların yurt içinde­ki mevduatları, genel hükü­met, bankalar ve reel sektö­rün yurt dışından sağladı­ğı kredileri kapsayan “diğer yatırımlar” kaleminde eylül ayındaki 1 milyar 519 milyon, ilk dokuz ay itibarıyla 2 mil­yar 956 milyon dolarlık net giriş gerçekleşti.

“Net hata noksan” kalemin­de izlenen kayıt dışı çıkışlar eylüldeki 6 milyar 239 milyon dolarla birlikte, ilk dokuz ay itibarıyla 20 milyar 723 mil­yon dolara ulaştı. Resmi re­zervler ise eylülde 719 milyon ve ilk dokuz ay itibarıyla 4 mil­yar 138 milyon dolar azaldı. Buna rağmen rezervler bir yıl önceki düzeyinin 4 milyar 793 milyon dolar üzerinde.

Enerji ve altın hariç yıllık 50,3 milyar dolar fazla

Altın ve enerji hariç cari işlemler dengesi eylül ayında 7 milyar 734 milyon dolar fazla verdi. Revize verilere göre söz konusu dengede bu yıl ocakta 3 milyar 469 milyon, şubatta 1 milyar 954 milyon, martta 1 milyar 234 milyon dolar fazla, nisanda ise 76 milyon dolarlık açık verildi. İzleyen aylarda bu bazda verilen fazla giderek büyüdü. Mayısta 3 milyar 846 milyon, haziranda 4 milyon 901 milyon ve temmuzda 5 milyar 767 milyon dolar olan aylık fazla ağustosta 9 milyar 551 milyon dolara çıktı.

Böylece altın ve enerji hariç dengedeki fazla dokuz aylık dönemler itibarıyla oluşan fazla 38 milyar 679 milyon dolara ulaştı. Bu bazda eylül sonu itibarıyla son bir yılda elde edilen fazla ise 50 milyar 292 milyon dolara ulaştı. Bu gelişmede önceki bir yıllık döneme göre net altın ithalatının yüzde 59,7 azalarak 30,2 milyar dolardan 12,2 milyar dolara ve net enerji ithalatının yüzde 19,8 azalarak 59,5 milyar dolardan 47,8 milyar dolara gerilemesi etkili oldu.