Ar-Ge vergi indirimi mi, yoksa Teknoloji Geliştirme Bölgeleri vergi istisnası mı?

Bülent TAŞ - Nazmi KARYAĞDI - Yeni Ekonomi Danışmanlık A.Ş. Kurucu Ortakları

AR-GE ve tasarım faaliyetlerinin desteklenmesi için sağlanan önemli iki vergi teşviki söz konusudur. Bunlardan birincisi, 5746 sayılı Kanun çerçevesinde, AR-GE ve tasarım merkezlerinde gerçekleştirilen AR-GE, yenilik ve tasarım harcamalarının tamamı kurumlar vergisine tabi kazançtan indirilebilmesini öngörmektedir.

Diğeri ise 4691 sayılı Kanun çerçevesinde Teknoloji Geliştirme Bölgeleri’nde yapılan AR-GE faaliyetlerinden elde edilen kazancın kurumlar vergisinden istisna edilmesini öngörmektedir. İşletmelerin AR-GE faaliyetleri ile ilgili olarak bu iki teşvikten sadece birisinden yararlanabilmesi mümkün bulunmaktadır. Bu nedenle AR-GE faaliyetine girişeceklerin işin başında hangi teşvik unsurundan yararlanacağına karar vermiş olması gerekir.

Aşağıda daha çok kurumlar vergisi ve ücret stopaj boyutu ile sağlanan her iki teşviki ve hangi mükellefler için hangi teşvik unsurunun uygun olabileceğini değerlendirmeye çalışacağız.

A. AR-GE ve tasarım indirimi ve ücret stopaj istisnası

1. Kurumlar vergisi indirimi

AR-GE merkezleri ile ilgili olarak 5746 sayılı Kanun’un öngördüğü indirim aşağıda kısaca özetlenmektedir.

Buna göre,

- Teknoloji merkezi işletmelerinde,
- AR-GE merkezlerinde,
gerçekleştirilen, veya
- Kamu kurum ve kuruluşları ile
- Kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından AR-GE projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar
tarafından gerçekleştirilen, veya
- Uluslararası fonlarca desteklenen AR-GE ve yenilik projelerinde, rekabet öncesi iş birliği projelerinde gerçekleştirilen, veya tekno girişim sermaye desteklerinden yararlananlarca gerçekleştirilen AR-GE ve yenilik harcamalarının tamamı ile yukarıda sayılan kurum ve kuruluşlar tarafından desteklenen tasarım projelerinde ve tasarım merkezlerinde gerçekleştirilen münhasıran tasarım harcamalarının tamamı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 10. maddesine göre kurum kazancının ve Gelir Vergisi Kanunu’nun 89. maddesi uyarınca ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılabilmektedir.

Cumhurbaşkanınca belirlenen kriterleri haiz AR-GE merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan AR-GE ve yenilik harcamalarının bir önceki yıla göre artışının yüzde ellisine kadarı; Cumhurbaşkanı’nca belirlenen kriterleri haiz tasarım merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan tasarım harcamalarının bir önceki yıla göre artışının yüzde ellisine kadarı yukarıdaki esaslar dahilinde indirim konusu yapılabilir. Belirlenen kriterlere göre kanuni hadler içerisinde oranları ayrı ayrı veya birlikte farklılaştırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.

Ayrıca bu harcamalar, 4.1.1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’na göre aktifleştirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilir, bir iktisadi kıymet oluşmaması halinde ise doğrudan gider yazılır.

Kazancın yetersiz olması nedeniyle ilgili hesap döneminde indirim konusu yapılamayan tutar, sonraki hesap dönemlerine devredilir. Devredilen tutarlar, takip eden yıllarda 213 sayılı Kanun’a göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınır.

AR-GE merkezlerinde yapılacak AR-GE faaliyetlerinde indirimden yararlanabilmek için münhasıran yurtiçinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunulması ve en az elli tam zaman eşdeğer AR-GE personeli istihdam edilmesi gerekmektedir.

Tasarım merkezlerinde yapılacak tasarım faaliyetlerinde indirimden yararlanabilmek için münhasıran yurtiçinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunulması ve en az on tam zaman eşdeğer AR-GE personeli istihdam edilmesi gerekmektedir.

2. Ücret stopaj istisnası

Genel olarak AR-GE ve tasarım indiriminden yararlanan işletmelerinde çalışan AR-GE, tasarım ve destek personelinin bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretlerinin

- Doktoralı olanlar ile temel bilimler alanlarından birinde en az yüksek lisans derecesine sahip olanlar için yüzde doksan beşi,
- Yüksek lisanslı olanlar ile temel bilimler alanlarından birinde lisans derecesine sahip olanlar için yüzde doksanı ve
- Diğerleri için yüzde sekseni,
gelir vergisinden müstesna tutulabilmektedir.

İstisnadan yararlanacak olan destek personelinin tam zaman eşdeğeri sayısı, toplam tam zamanlı AR-GE veya tasarım personeli sayısının yüzde onunu geçememektedir.

B. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri kurumlar vergisi ve ücret stopaj istisnası

1. Kurumlar vergisi istisnası

4691 sayılı Kanun’un geçici 2. maddesi uyarınca bölgede faaliyet gösteren kurumlar vergisi mükelleflerinin, münhasıran bu bölgedeki yazılım, tasarım ve AR-GE faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları 31.12.2023 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden müstesnadır.
AR-GE faaliyetleri sonucu elde edilen kazançların gayri maddi hakların satılması, devri veya kiralanmasından elde edilmesi halinde, istisnadan yararlanılması için ilgili mevzuat çerçevesinde patent veya eşdeğer bir belgeye bağlanarak tescil veya kayıt ettirilmesi gerekmektedir.

Ayrıca kazancın tamamı değil kazancın elde edilmesine yönelik faaliyetler kapsamında gerçekleştirilen nitelikli harcamaların toplam harcamalara oranına isabet eden kısmı istisna edilmektedir.

Görüldüğü üzere teknoloji geliştirme bölgelerinde faaliyet gösterenlere AR-GE faaliyetleri ile ilgili olarak bir indirim değil istisna öngörülmüştür. Dolayısıyla AR-GE faaliyetlerinden gelir elde edildiği sürece bu gelir kurumlar vergisinden istisna edilebilmektedir.

2. Ücret stopaj istisnası

Teknoloji Geliştirme Bölgesinde çalışan; AR-GE, tasarım ve destek personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri 31.12.2023 tarihine kadar her türlü vergiden müstesnadır. Gelir vergisi stopajı ve sigorta primi işveren hissesine ilişkin teşviklerden yararlanacak olan destek personeli sayısı, AR-GE ve tasarım personeli sayısının yüzde onunu aşamamaktadır.

C. Karşılaştırma

1. Kurumlar Vergisi Yönünden

5746 sayılı Kanunun çerçevesinde yapılan AR-GE harcamaları elde edilen kazancın tespitinde maliyet unsuru olarak dikkate alınabildiği gibi bu harcamalar bir kez de kurum kazancından indirim olarak dikkate alınmaktadır.

Bu şu anlama gelmektedir. AR-GE faaliyetleri sonucu elde edeceğiniz hasılat yaptığınız harcama tutarının iki katına ulaşıncaya kadar vergi ödemeyeceksiniz. Ayrıca diğer faaliyetleriniz nedeniyle gelir elde ediyorsanız bu vergi teşvikinden yararlanabilmek için AR-GE faaliyetinizin gelir yaratmaya başlamasını beklemeniz gerekmemekte bu harcamalarınızı bu diğer gelirlerden indirerek de vergi ödemekten kurtulabilmektesiniz. AR-GE harcamalarınız sonucu gelir yaratabilecek bir unsur geliştirememiş olsanız bile bu harcamalarınızı diğer gelirlerden indirim konusu yapmanız mümkündür. Ayrıca indiremediğiniz AR-GE harcama tutarını herhangi bir süre sınırı olmaksızın ve enflasyon ile endeksleyerek ileriye doğru taşımanız da mümkün olabilmektedir.

Buna karşılık AR-GE merkezleri indirimi AR-GE faaliyetlerinden elde edilen gelir yapılan AR-GE harcamalarının iki katına ulaşıncaya kadar vergi ödenmemesini sağlarken teknoloji geliştirme bölgeleri vergi istisnası herhangi bir sınır söz konusu olmaksızın AR-GE faaliyetlerinden elde edilen gelirlerin vergi dışı tutulmasına izin vermektedir. Tabi kanunun sağladığı istisna 2023’ten sonra uzatılırsa.

Ayrıca 4691 sayılı Kanun çerçevesinde başka gelir unsurunuz olsa bile kazanç istisnasından yararlanabilmek için AR-GE faaliyetleri ile ilgili olarak harcama yapıp bu bunun gelir yaratmasını beklemeniz gerekmektedir. Dolayısıyla AR-GE faaliyetiniz başarısızlığa uğrarsa bunun mali yükü önemli ölçüde tekno-kent girişimcisi üzerinde kalmaktadır.

Ayrıca kanuna göre istisna 2023 yılına kadar sağlanmaktadır. Her ne kadar 2023 yılından sonra uzatılacağı beklenmekle beraber yine de ne olacağı belirsizlik taşımaktadır. Bu belirsizliğin giderilmesi yatırımcıların önünü görebilmesi bakımından önem taşımaktadır.

2. Ücret Stopaj İstisnası Yönünden

AR-GE ve tasarım indiriminden yararlanan işletmelerin AR-GE ve tasarım faaliyetlerinde çalışan AR-GE tasarım personelin de teknoloji geliştirme bölgelerinde çalışan AR-GE ve tasarım personelinin de tamamı istisnadan yararlandırılmakta istisnadan yararlanacak destek personeli AR-GE ve destek personeli her iki durum için de %10 ile sınırlandırılmaktadır.

Buna karşılık teknoloji geliştirme bölgelerinde istisnadan yararlanacakların elde ettiği ücretlerin tamamı istisnadan yararlanabilirken, AR-GE ve tasarım indiriminden yararlanan işletmelerin istisnadan yararlanabilen çalışanların ücretlerinin ancak %80 kadarı istisnadan yararlanabilmekte, doktoralı olanlarda veya yüksek lisanslı olanlarda bu oran %95 e kadar çıkabilmektedir.

Dolayısıyla ücret stopaj istisnası bakımından teknoloji geliştirme bölgelerinde faaliyet gösteren işletmelerde çalışanlara sağlanan desteğin daha cömert olduğu söylenebilir. Ancak istisnanın 2023’ten sonra uygulanması ile ilgili olarak da bir belirsizlik söz konusudur.

D. Sonuç

Bu durumda hali hazırda faaliyetleri bulunan ve bu faaliyetlerini desteklemek üzere AR-GE faaliyetinde bulunacaklar için kurumlar vergisi bakımından 5746 sayılı Kanun Kapsamında AR-GE indiriminden yararlanmak daha avantajlı gibi görünmektedir.

Buna karşılık teknoloji geliştirme bölgelerinde çalışanlar için sağlanan ücret stopaj desteğinin daha avantajlı olduğu anlaşılmaktadır.

Buna göre AR-GE veya tasarım faaliyetine girişmeden önce; geliştirilen projenin,
- Gelir yaratma potansiyeli ve süresinin,
- İşletmenin AR-GE dışındaki faaliyetlerden elde ettiği gelirin büyüklüğü ve sürekliliğinin,
- AR-GE ve tasarım personel sayısı ve maliyetlerinin,
dikkate alınarak yapılacak hesaplamalar sonucu en avantajlı alternatifin belirlenmesi gerekmektedir.

Ayrıca teknoloji geliştirme bölgeleri için sağlanan desteklerin 2023’ten sonra uygulanması ile ilgili belirsizlik ve özellikle teknoloji geliştirme bölgeleri için sağlanan kurumlar vergisi istisnasından yararlanmak için yeni getirilen kurallar ve sınırlandırmaların da göz önünde bulundurulmasında yarar vardır.